ადგილობრივი სახელწოდება
აბედის სოკო, სააბედე სოკო (ფშ.), ვანესა, კვეჟო (იმერ.), აბედა სოკო (ქართ. ლეჩხ.), ობედიში სოკო (მეგრ.), აბედი სოკ, ჰობედიაქ, ჰობედიაქ ტყუბულ (სვან.) (1), ბებერა სოკო (ჯავ.) (2).
აღწერა
ნაყოფსხეული — თაროსებრი, ფეხის გარეშე, თავიდან მომრგვალო, შემდეგ ჩლიქისებრი, 5-45 სმ-მდე დიამეტრის. ზედაპირი თავიდან ხავერდოვანი, ღია კრემისფერიდან მუქ ნაცრისფერამდე, მუქი კონცენტრული ზოლებით. ჰიმენოფორი მილნაირი, დაჭერისას მუქდება. რბილობი — კორპისებრი, რბილი, გადანაჭერზე ხავერდოვანი, მუქი ჟანგისფერ-ყავისფერი. სპორები — მოგრძო, უფერული, 14–22 X 5–6 მკმ.
ჰაბიტატი — ცოცხალ და გამხმარ ფოთლოვან ხეებზე, განსაკუთრებით ხექცეულებზე. წელიწადის ნებისმიერ დროს.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (3).
გამოყენება
იყენებდნენ აბედის დასამზადებლად.
აბედი
ერთგვარი სოკო, რომელიც წიფლის ხის ტანსაა მიკრული, იზრდება საკმაოდ დიდი. აბედის სოკოს კარგად გამოხარშავენ, მზეზე გააშრობენ და შემდეგ წვრილ ნაჭრებად დაანაკუწებენ. ცეცხლის დანთებისას აბედის ნაკუწს მჭიდროდ დაადებენ ფოლადის ნაჭერს — კვესს (იხ.) და ჩამოარტყამენ ტალს (იხ.) — მაგარი ქანის შედგენილობის ქვას. რკინის ქვაზე ჩამორტყმისას გაყრილი ნაპერწკლები აბედს შეეყრება და რამოდენიმე ასეთი ჩამორტყმის შემდეგ წაეკიდება უალო ცეცხლი, რომელიც საკმარისია დიდი ცეცხლის ასანთებად (4).
სვანეთი — „სოკოებს კანს ვაცლიდით, რბილობს ვხარშავდით ნაცარში, შემდეგ მზეზე ვაშრობდით და ვბეგვავდით სანამ მტვერივით გახდებოდა, ასეთ აბედს ვინახავდით ცეცხლის დასანთებად, განასკუთრებით კაია არყის ხის აბედი, ნიჟარასავით იზრდება (Piptoporus betulinus), მაგის შესაგროვებლად სპეციალურად მივდიოდით ბავშვობაში არყნარში“ (5). თუშეთი — „აბედის დასამზადებლად განსაკუთრებით კაია არყის ხის აბედი, სოკოს რბილ ნაწილებს ვყრიდით ნაცართვალში, კარგად გამოვხარშავდით, შემდეგ მზეზე ვაშრობდით, ვაქუცმაცებდით და აბედიც მზად იყო“ (6).
წყარო
1. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
2. ზედგენიძე, გ. (2014) ჯავახური ლექსიკონი. თბილისი: საუნჯე.
3. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).
4. არჩვაძე, გ., ბოკუჩავა, მ., გელაძე, თ. და სხვ., (2011) ქართული მატერიალური კულტურის ეთნოგრაფიული ლექსიკონი. თბილისი: მერიდიანი.
5. კახბერიძე, ბ. (2014) მესტია.
6. თათრულაიძე, ტ. (2014) სოფ. ომალო, თუშეთი.
Local Name
Abedis sok’o, Saabede sok’o (pshav.), Vanesa, K’vezho (imer.), Abeda sok’o (kartli., lechkh.), Obedishi sok’o (megr.), Abedi sok’, Hobediak, Hobediak tq’ubul (svan.) (1), Bebera sok’o (javakh.) (2).
Description
Bracket: The bracket is 5–45 cm across, hoof-shaped, hard and woody, usually discrete but several fruit bodies may occur on the same trunk, upper surface with a hard horny crust, concentrically grooved and zoned grey. Flesh: The flesh is hard, fibrous, cinnamon-brown, taste acrid, smell slightly fruity, circular, light grey-brown darkening when handled. Spores: The spores are 14–22 x 5–6 µm, brownish, lemon-yellow, oblong-ellipsoid.
Habitat: Various broad-leaved trees. Season: All year.
Distribution: All regions of Georgia (3).
Uses
These mushrooms were used for production of tinder.
Tinder
“Formerly tinder was made of “Abeda soko” – the name literally means “tinder mushroom”. The population (mainly elders) still recalls how to prepare tinder.
Svaneti — “A birch polypore (Piptoporus betulinus) was thought to be the best material for tinder; it was well boiled with ash, well beaten, dried and ground, yielding tinder. The younger population has already lost this knowledge” (5). Tusheti — “A birch polypore was thought to be the especially good material for tinder; it was well boiled with ash, very well beaten, dried and ground, yielding tinder” (6).
References
1. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
2. Zedginidze, G. (2014) Javakhian Dictionary. Tbilisi: Saunje.
3. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).
4. Archvadze, G., Bokuchava, M., et al. (2011) Ethnoraphic Dictionary of the Georgian Material Culture. Tbilisi: Meridiani.
5. Kakhaberidze, B. (2014) Mestia.
6. Tatrulaidze, T. (2014) Vlg. Omalo, Tusheti.