ადგილობრივი სახელწოდება
მერცხალა სოკო (გველის სოკო) (1), გველისოკო (გარ. კახ.) (2), გველის ზოკო (მთიუ.) (3), გველისოკო (რაჭ.) (4).
აღწერა
ქუდი — 4–14 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად ცილინდრული, კვერცხისებური ან წაგრძელებულ-ოვალური, შემდეგ რამდენადმე გაშლილი, ვიწრო-ზარისებრი. თეთრი, მოთეთრო, მოთეთრო-მონაცრისფრო ან მონაცრისფრო-მოყავისფრო, ცენტრში ყავისფერი ბორცვაკით. ხშირი, ბოჭკოვანი, ოდნავ მაღლა აწეული ქერცლებით დაფარული ზედაპირით. ფირფიტები თავისუფალი, განიერი, თავიდან თეთრი ან მოთეთრო, შემდეგ მოვარდისფრო, მომწიფებული შავია, რის შემდეგ ეწყება ერთგვარი ლღვობის პროცესი და გარდაიქმნება შავი ფერის თხევად მასად. ფეხი — 5–15 სმ-მდე სიგრძის და 1–2 სმ-მდე სისქის, ფუყე, ცენტრალური, ცილინდრული, ძირში ბოლქვისებრ გამსხვილებული. ახასიათებს ფეხის მიმართ მოძრავი მოთეთრო საყელო. რბილობი — თხელი, მოთეთრო. სპორები — ელიფსური, გლუვი, შავი, 8.5–12.5 X 6.5–9 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ბაღებსა და ბოსტნებში, საძოვრებსა და მინდვრებში, ორგანული სასუქით გამდიდრებულ ადგილებზე, წელიწადის ნებისმიერ დროს.
გავრცელება — საქართველოში ყველგან (5).
გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება მხოლოდ ახალი (1).
მთიულეთი — „შავნაი გული აქვს, წვრილი ყუნწი აქვის, მოთეთრო ზურგი. არ ვჭამთ“ (3), რაჭა — „შხამიანი სოკოა, შავი გული აქვს“ (4).
წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
3. შანიძე, ა. (1984) ქართული კილოები მთაში. თხზულებანი თორმეტ ტომად. ტომი I. საქ. სსრ მეცნ. აკად., თბილისის სახ. უნ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება.
4. კობახიძე, ა. (1987) რაჭული დიალექტის ლექსიკონი. საქ. სსრ მეცნ. აკად., ენათმეცნ. ინ-ტი – თბილისი: მეცნიერება.
5. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).
Local Name
Mertskhala sok’o (Gvelis sok’o) (1), Gvelisok’o (gar. kakh.) (2), Gvelis zok’o (mtiu.) (3), Gvelisok’o (rach.) (4).
Description
Cap: The cap is 4–14 cm, oval to rounded-cylindrical when young, expanding to bell-shaped with a lifting margin, in age turning to black “ink”, dry, whitish with a brownish center, with large, shaggy scales, margin lined at maturity. Gills are free from the stem, white, becoming pinkish, then black, turning to black “ink”, very crowded. Stem: The stem is 5–15 cm tall, 1–2 cm thick, cylindrical, frequently tapering to apex, smooth, white, easily separable from cap, hollow, with a string-like strand of fibers hanging inside. Flesh: The flesh is soft, white or whitish. Spores: The spores are 8.5–12.5 X 6.5–9 µm, elliptic, smooth, black.
Habitat: On soils, on lawns, fields, meadows, pasturelands and grassy areas. Season: All year.
Distribution: All regions of Georgia (5).
Uses
Edibility: Edible when young and fresh (1).
Mtiuleti — “This mushroom is with blackish flesh, thin stem and whitish cap, we don’t eat them” (3), Racha — “This mushroom is poisonous, with blackish flesh” (4).
References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
3. Shanidze, A. (1984) Georgian mountain dialects. Collected Works in Twelve Volumes. Vol. I. Academy of Sciences of the Georgian SSR. Tbilisi State University. Tbilisi: Metsniereba.
4. Kobakhidze, A. (1987) Dictionary of the Rachan Dialect. Tbilisi: Metsniereba.
5. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).