ადგილობრივი სახელწოდება
ნიყვი (1), სოკოწითელა (იმერ), სოკოკვერცხა (გურ.) (2), მალქვალა, სოკოწითელა (3), მარქვალიშ (მეგრ.), ფიფი (მეგრ.) (4), მარქვალა (გურ.) (5), ნეყვ (სვან.) (6).
აღწერა
ქუდი — 8–20 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად ნახევარსფეროსებრი, შემდეგ გაშლილი, მოთეთრო, საკმაოდ დიდი ფიფქებით დაფარული ზედაპირით, მათი გაქრობის შემდეგ გლუვი, მოწითალო-ნარინჯისფერი, დაზოლილი კიდეებით. ფირფიტები მოყვითალო-ოქროსფერი, თავისუფალი, ხშირი, შუაში განიერი, კიდეებთან ზოგჯერ ფოჩისებრი. ფეხი — 8–14 სმ-მდე სიგრძის და 2–4 სმ-მდე სისქის, ცილინდრული, გლუვი, ძირისკენ ბოლქვისებრ გაფართოებულ-გამსხვილებული, გააჩნია საკმაოდ განიერი მოყვითალო საყელო. რბილობი — ხორცოვანი, ქუდის კანქვეშ ღია მოყვითალო ელფერით, ფეხის კანქვეშ კი თეთრი ან მოთეთრო, რაიმე დამახასიათებელი ან განსაკუთრებული სუნის და გემოს გარეშე. სპორები — განიერ-ელიფსური, მურა-მეწამული, 9–13 X 5–10 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, სუბალპურ ტყის პირებში, სუბალპურ მდელოზე, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — დასავლეთ საქართველოში (7).
გამოყენება
ითვლება კარგ საჭმელ სოკოდ, საკვებად გამოიყენება ახალი (1).
იმერეთი — „ვაგროვებ ნიყვს, ბევრი არაა, თუ ბევრია მაშინ ხახვში და ზეთში ვშუშავ და ზამთრისთვის ვინახავ“ (8), „ მთელ იმერეთში ნიყვი არსად რომ არ იყოს, რცხილათში მაინც იქნება“ (9). რაჭა — „ნიყვი როცა ბევრია, ზამთრისთვის ვახმობთ“ (10). გურია — „ თავიდან მრგვალია, წითელი, მერე ამოდის და იშლება“ (11). ქართლი — „ნიყვი ძალიან იშვიათია ჩვენსკენ, არადა გემრიელია“ (12). კახეთი — „ ნიყვი აქაც იცის , ოღონდ ცოტაა, ეგ სოკოების მეფეა“ (13), „ნიყვი, ძირითადად დასავლეთში არის, მაგრამ აქაც შეგვხვდება რამოდენიმე ადგილას“ (14).
შენიშვნა: ნიყვს საქართველოს თითქმის ყველა რეგიონში ცნობენ და ითვლება ყველაზე გემრიელ სოკოდ, მას სოკოების მეფედ მოიხსენიებენ.
წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
3. ორბელიანი, სულხან-საბა (1991) ლექსიკონი ქართული. საქ. მეცნ. აკად., ხელნაწერთა ინ-ტი. – თბილისი: მერანი
4. ქობალია, ა. (2010) მეგრული ლექსიკონი. – თბილისი: არტანუჯი.
5. თანდილავა, ა. (2013) ლაზური ლექსიკონი (ლაზური ნენაფუნა). არნ. ჩიქობავას სახ. ენათმეცნ. ინ-ტი. – თბილისი: საარი
6. ონიანი, ა. (1917) მეგმარეშ ი ბალხარე ჟახელე ხორავ. – პეტროგრადი: მახლარე-აკადემიაი ლებქედარ (სვანურად).
7. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).
8. ტყაბლაძე, ი. (2016) სოფ. ყუმისთავი, წყალტუბო.
9. კუპატაძე, ზ. (2016) ჭიათურა.
10. მელაშვილი, ნ. (2014) სოფ. ურავი, ამბროლაური.
11. ღლონტი, მ. (2016) ლანჩხუთი.
12. მოძღვრისშვილი, გ. (2015) სოფ. საგურამო, მცხეთა.
13. ჩადუნელი, ზ. (2015) სოფ. გურგენიანები, ლაგოდეხი.
14. ბრეკაშვილი, ლ. (2015) სოფ. ზემო ბოდბე, სიღნაღი.
Local Name
Niq’vi (1), Sokots’itela (imer.), Sokokvertskha (gur.) (2), Malkvala, Sokots’itela (3), Markvalish (megr.), Pipi (megr.) (4), Markvala (gur.) (5), Neq’v (svan.) (6).
Description
Cap: The cap is 8–20 cm across, ovoid or hemispherical becoming expanded convex, clear orange-red, fading or ageing more yellowish, smooth and slightly viscid, finely lined at the margin. Gills are free and crowded, yellow. Stem: The stem is 8–14 cm tall, 2–4 cm thick, yellow with a large yellow pendulous ring which is often striate, the basal bulb is encased in a large, white bag-like volva. Flesh: The flesh is white or whitish, distinctly yellow below the cap cuticle. Spores: The spores are 9–13 X 5–10 µm, broad elliptical, brownish.
Habitat: On soils, in mountain meadows (subalpine areas). Season: Summer, autumn.
Distribution: Western Georgia (7).
Uses
Edibility: They are considered one of the best of the edible fungi, usually when they are fresh (1).
Imereti — “I hunt and gather these mushrooms (Niq’vi), although usually it’s hard to find them. But if the amount of them is quite large then I fry them in oil with onion. It’s also my favorite way to store mushrooms for the winter” (8), “Even if nobody will be able to find these mushrooms (Niq’vi) in the whole region of Imereti, in the Village Rtskhilati (Chiatura Municipality), however, I’m sure you will find them” (9). Racha — “When the amount of these mushrooms is quite large we dry them, to store for the winter, because one of the good ways to keep mushrooms around is to dry them” (10). Guria — “At first Niq’vi is roundish, reddish, then becomes flat” (11). Kartli — “Niq’vi is very rare in our region, although, I know that these mushrooms are very appetizing and taste wonderful” (12). Kakheti — “Sometimes you can find Niq’vi here, but in very small amount, this is the “King” of the mushrooms” (13), “Mainly Niq’vi can be found in Western Georgia, but there are a few places, where sometimes you can also find them here” (14).
Note: Niq’vi is well known in almost every region of Georgia and is considered by many as the most delicious and tasty mushroom. Niq’vi is often called the “King” of the mushrooms.
References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
3. Orbeliani, Sulkhan-Saba. (1991) Georgian Dictionary. Tbilisi: Merani.
4. Kobalia, A. (2010) Megrelian Dictionary. Tbilisi: Artanuji Publishing.
5. Tandilava, A. (2013) Laz Dictionary. Tbilisi: Publishing House Saari.
6. Oniani, A. (1917) Collection of Svanetian Names of Trees and Shrubs (on Lashkhuri Dialect), Materials on Japhetic linguistics. Vol. VIII. Petrograd: Academy of Sciences Press.
7. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).
8. Tkabladze, I. (2016) Vlg. Kumistavi, Tskaltubo.
9. Kupatadze, Z. (2016) Chiatura.
10. Melashvili, N. (2014) Vlg. Uravi, Ambrolauri.
11. Ghlonti, M. (2016) Lanchkhuti.
12. Modzghvrisshvili, G. (2015) Vlg. Saguramo, Mtsketa.
13. Chaduneli, Z. (2015) Vlg. Gurgeniani, Lagodekhi.
14. Brekashvili, L. (2015) Vlg. Zemo Bodbe, Sighnaghi.