ადგილობრივი სახელწოდება
ყვითელი საჩეჩელა (1), საჩეჩელა (რაჭ.) (2), ბაწარა (ზ. იმერ.) (3), ჩიჩილა, ბაწარა (ბორჯომის რ.) (4), ირმის რქა (იმერ.) (5), ირმის ჩხა (კახ.) (6).
აღწერა
ნაყოფსხეული — ბუჩქისებრი, კაშკაშა ყვითელი, 10–20 სმ-მდე სიმაღლის, 10–15 სმ-მდე დიამეტრის, ძლიერ დატოტვილი, ტოტები მეჩხერადაა განწყობილი, მოკლე, ირმის რქასავით დატოტვილი, ბოლოებში ბლაგვი წვერით. რბილობი — მოყვითალო, მყიფე, მოტკბო სუნით. სპორები — ცილინდრული, 8–10 X 3–5 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ზაფხულში და შემოდგომაზე, ფოთლოვან და წიწვოვან ტყეებში.
გავრცელება — იმერეთი, სამცხე-ჯავახეთი, კახეთი, მცხეთა-მთიანეთი.
გამოყენება
საჭმელად გამოიყენება ნედლი (1).
საჩეჩელა — ყვითელი ფერის სოკოა, თავი საჩეჩელის კბილებს მიუგავს (2).
ბაწარა — ოქროსფერი სოკოა ერთბაშად ამოდის ბევრი და ბაწარივით გაებმება (3).
კახეთი — „ირმის ჩხა — 10–12 კგ. გამოდის ერთი ცალი. სულ ყვითელია, სავარცხელივითაა, ხორცივით გემრიელია“ (6). გურია — „ჭუჭკუტა არის ირემა სოკო, ჩვენთან არის, არ ვჭამ საქონელი ჭამს“ (7). ჭუჭკუტაი — „ბალახია ხავსივით დადებული მიწაზე, საქონელი ჭამს ხმარობენ მუწუკის დასამწიფებლად“ (8). იმერეთი — „ბაწარა სოკო ძალიან გემრიელია, ყვითელი ფერისაა, შორიდან რომ გახედავ, თითქოს ბევრი ბაწარი ერთად შეუკრიათო“ (9).
წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. კობახიძე, ა. (1987) რაჭული დიალექტის ლექსიკონი. საქ. სსრ მეცნ. აკად., ენათმეცნ. ინ-ტი – თბილისი: მეცნიერება.
3. შარაშიძე, გ., წერეთელი, ბ., ალავიძე მ. (1938) ქართველურ ენათა ლექსიკა (გურული, ზემოიმერული, ლეჩხუმური). სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საქართველოს ფილიალი, ენის, ისტორიისა და მატერიალური კულტურის ინსტიტუტი აკად. ნ. მარის სახელობისა. თბილისი: სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საქართველოს ფილიალის გამომცემლობა.
4. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
5. ჭიღლაძე, მ. (2016) სოფ. სარეკი, საჩხერე.
6. წიგნაძე-ბრეკაშვილი, ლ. (2015) ზემო ბოდბე, სიღნაღი.
7. ხუხუნაიშვილი, თ. (2016) ლანჩხუთი.
8. იმნაიშვილი, გრიგოლ. 2006. გურული დიალექტი: შესწავლის ისტორია, გრამატიკული მიმოხილვა, ტექსტები ლექსიკონითურთ. არნ. ჩიქობავას ენათმეცნიერების ინსტიტუტი. თბილისი: უნივერსალი.
9. მიროტაძე, ი. (2016) ჭიათურა.
Local Name
Q’viteli sachechela (1), Sachechela (rach.) (2), Bats’ara (imer.) (3), Chichila, Bats’ara (borjomi reg.) (4). Irmis rka (imer.) (5), Irmis chkha (kakh.) (6).
Description
Fruitbody: When fully developed the whole fruitbody is usually 10–20 cm tall, and up to 15 cm across, lemon- to sulphur-yellow becoming more ochraceous with age with numerous densely crowded branches. Stem: The stem is 5–8 cm tall, 4–5 cm thick, with whitish base which often bruises reddish-brown especially with age. Flesh: The flesh is white to pale yellowish. Taste mild. Spores: The spores are 8–10 X 3–5 µm, pale ochraceous, elliptic, roughened.
Habitat: On the ground in mixed woods. Season: Summer, autumn.
Distribution: Imereti, Samtskhe-Javakheti, Kakheti, Mtskheta-Mtianeti.
Uses
Edibility: Edible when young and fresh (1).
Sachechela — is a yellow fungi, with the head which is like a teeth of combing-machine (2). Bats’ara — a golden fungi, which stretches like a rope on the ground, plenty of them grow all of a sudden (3).
Kakheti — “Irmis chkha can reaches about 10–12 kg, this fungi is entirely yellow and looks like a comb, it’s also very tasty fungi, like a meat” (6). Guria — “Ch’uch’k’ut’a is the same fungi as the Irema Sok’o is, you can find these fungi here, we don’t eat them, but cattle do eat” (7). Ch’uch’k’ut’ai — “Looks like the grass, or looks like the moss on the ground, cattle do eat” (8). Imereti — “Bats’ara sok’o is a very tasty fungi, yellow, looks like collected ropes” (9).
References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Kobakhidze, A. (1987) Dictionary of the Rachan Dialect. Tbilisi: Metsniereba.
3. Sharashidze, G., Tsereteli, B., Alavidze, M. (1938) Lexicon of the Kartvelian languages. Gurian, Zemoimeretian, Lechkhumian Dialects. Tbilisi: Publishing House of Georgian Branch of the Academy of Sciences of the USSR.
4. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
5. Chighladze, M. (2016) Vlg. Sareki, Sachkhere.
6. Tsignadze-Brekashvili, L. (2015) Zemo Bodbe, Sighnaghi.
7. Khukhunaishvili, T. (2016) Lanchkhuti.
8. Imnaishvili, G. (2006) Gurian Dialect. Tbilisi: Universal Publishing.
9. Mirotadze, I. (2016) Chiatura.