ადგილობრივი სახელწოდება
ყველის სოკო (1), კაციყურა (იმერ.) (2).
აღწერა
ქუდი — 2–8 სმ-მდე დიამეტრის. ნიჟარისებრი, ყურისებრი ან ძაბრისებრი, მკვრივი. ხშირი ჯაგრისმაგვარი წანაზარდებით დაფარული ზედაპირით, ღია მოყავისფრო-თამბაქოსფერი, ბეჟი ან უდაბნოს ქვიშისფერი, მდოგვისფერი ან ჩალისფერი, გოგირგისფერი ან ღია ჭერმისფერი, მომატებული ტენიანობისას ღია მელნისფერი ან მოიისფრო ელფერით. ფირფიტები დაღმავალი, ვიწრო, მოთეთრო ან ღია მოყვითალო-მოვარდისფრო. ფეხი — 2–3 სმ-მდე სიგრძის და 1–2 სმ-მდე სისქის, ექსცენტრული, ჯაგრისებრი ზედაპირით, ქუდის ფერი. რბილობი — მოთეთრო, მაგარი, გამოხატული სუნისა და გემოს გარეშე, ზოგჯერ მომწარო გემოთი. სპორები — ელიფსური, გლუვი, უფერული, 4.5–6.5 X 2.5–4 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება გამხმარ და დამპალ ფოთლოვან ხეებზე, განსაკუთრებით რცხილასა და წიფელზე, ნესტიან ტყეში, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (3).
გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება ნორჩი. გამხმარს და დაფქულს კვეთის მაგივრად — ყველის შესადედებლად იყენებენ (1).
თიანეთი — „ყველის სოკოს აგროვებენ, აშრობენ, ფქვავენ და ყველის ამოსაყვანად იყენებენ“ (4). კახეთი — „ ყველის სოკოსგან ყველის დედოს ვაკეთებთ“ (5).
წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
3. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).
4. კანთელაშვილი, მ. (2014) თიანეთი.
5. რკინაული, თ. (2015) სოფ. თეთრიწყლები, გომბორი.
Local Name
Q’velis sok’o (1), K’atsiq’ura (imer.) (2).
Description
Cap: The cap is 2–8 cm, convex with a tightly inrolled margin at first, becoming depressed or vase-shaped with an even margin, round in outline or irregular, often purple at first, but soon fading to reddish brown, pinkish brown, orangish brown, or tan. Gills are running down the stem, crowded, sometimes purplish when fresh and young, but soon whitish. Stem: The stem is 2–3 cm long, 1–2 cm thick, tough, often off-center or lateral, dry, densely hairy, colored like the cap or paler. Flesh: The flesh is whitish, tough, odor not distinctive, taste mild or bitter. Spores: The spores are 4.5–6.5 X 2.5–4 µm, elliptical, smooth, colourless.
Habitat: On the wood of recently dead hardwoods, in damp forests, especially on hornbeam and beech. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (3).
Uses
Edibility: Edible when young and fresh, useable also for the fermentation process of cheese, when dried and milled (1).
Tianeti — “Locals gather Q’velis sok’o, they dry this mushroom and then mill, to use for the fermentation process of cheese” (4). Kakheti — “Q’velis sok’o is a mushroom, which is often used for the fermentation process of cheese” (5).
References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
3. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).
4. Kantelashvili, M. (2014) Tianeti.
5. Rkinauli, T. (2015) Vlg. Tetritsklebi, Gombori.