ადგილობრივი სახელწოდება
ჯანგარო (თუშ.) [1, 2, 3], კლდის ჟანგი (თუშ.) [1]
მორფოლოგიური აღწერა
თალუსი ფირფიტისებრი, არასწორად როზეტისებრი ან გაურკვეველი ფორმის, მჭიდროდ მიმაგრებული სუბსტრატზე. ნაკვთები შედარებით ვიწრო, 1-3 მმ სიგანის, დატალღული, მეტნაკლებად მჭიდროდ შეკრებილი, დატოტიანების ძალიან ცვალებადი ხარისხით, ოდნავ წამახვილებული, ზოგჯერ წაკვეთილი ბოლოებით. ზემოთა ზედაპირი მოყვითალო-მომწვანო, ჭაობისფერი მომწვანო, ცენტრისკან ზოგჯერ უფრო მუქი, ხოლო კიდეებისკენ პრიალა, ბრტყელი, გლუვი, ცვალებადი რაოდენობით იზიდიებით, ხშირად პიკნიდიებით; ქვემოთა ზედაპირი შავი, პრიალა, დაფარული მოკლე, შავი რიცინებით. იზიდიები ჩხირისებრი ან მარჯნისებრი. აპოტეციუმები 10 მმ-მდე ან მეტი დიამეტრის, მუქი ყავისფერი, თავდაპირველად ჩაზნექილი დისკოთი, თხელი თალუსის ფერის, ხშირად იზიდიებით დაფარული კიდით. სპორა 8-12 X 5-7 მკმ. პიკნიდიები შავი წერტილების სახით, მთელ თალუსზე.
ჰაბიტატი
სილიკატურ კლდეებზე, ლოდებზე, ჩვეულებრივ ჰორიზონტალურ ზედაპირზე. მთასა და ბარში.
გავრცელება
სვანეთი, რაჭა-ლეჩხუმი, აჭარა, ქართლი, მთიულეთი, თრიალეთი, ჯავახეთი, მესხეთი [5].
ტრადიციული გამოყენება
თუშეთი – „ჯანგარო, კლდის ჟანგია, საღებავად ვიყენებთ, აგურისფერი გამოდის“ [1]; „ჯანგარო კლდეებზე და დიდ ლოდებზეა, ვაგროვებ, დავალბობ 1-2 დღე, მერე ამ წყალში ჩავდებ ძაფს, ვადუღებ 30 წუთი, ამოვიღებ, შევფუთავ ცელოფანში, გაცივდება და გავრეცხავ. შოკოლადზე ღია ფერის გამოდის“ [2]; „ჯანგაროს საღებავად ვიყენებ, აგურისფერი გამოდის“ [3]. აჭარა – „დიდ ლოდებზე რომ არის ფერად-ფერადი, იმას ვაგროვებდით ბავშვობაში და დავყრიდით ლიპ ქვაზე, მეორე მოგრძო ქვით მოვურევდით, სანამ არ გაიხსნებოდა, ვიყენებდით სახატავად ფურცლებზე, ქვებზე. აბა სად იყო ფერადი ფანქრები. ვიღებდით ჟანგისფერს, ყავისფერს, თეთრს, გახუნებულ ბალახისფერს. მოწითალო უფრო ქვაზე ზემოდან მზის მხარეს იყო, მწვანე უფრო ჩრდილის მხარეს იზრდებოდა“ [4].
წყაროები
1. მელაიძე, ქ., იჭრიაული, ნ. 2014. სოფ. ალვანი, ახმეტა. 2. ხოსიკურიძე, ა. 2014. სოფ. ომალო, ახმეტა. 3. ბახტურიძე, ც. 2014. … 4. კვიახიძე, ე. 2016. სოფ. რიყეთი, ხულო (ეკომიგრანტი სოფ. ღრმაღელეში, ლანჩხუთი). 5. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. 1986. საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება.
Local Name
Jangaro (Tush.) [1, 2, 3], k’ldis zhangi (Tush.) [1]
Description
Thallus foliose, of irregular or more or less rosette-like shape, firmly attached to the substrate. Lobes relatively narrow, 1-3 mm wide, corrugated, slightly acuminate, sometimes truncate, more or less densely crowded, with rather variable degree of branching. Upper surface yellowish-green, green-grey, sometimes darker towards the centre but flat and shiny towards margins; with few to numerous peg- or coral-like isidia, sometimes with black dot-like picnidia throughout the thallus; lower surface black, shiny, with short black rhizines. Apothecia 10 mm diam. or larger, with dark brown initially concave disk and thin thallus-coloured, often isidiate margins. Spores 8-12 X 5-7µm.
Habitat
On siliceous rocks and stones, usually on horizontal surface; on lowlands and in mountains.
Distribution
Svaneti, Racha-Lechkhumi, Adjara, Kartli, Mtiuleti, Trialeti, Javakheti, Meskheti [5].
Uses
Tusheti – “We use “jangaro”, i.e. the “rock rust” for dying to produce brick-red colour” [1]; “Jangaro” grows on rocks and big stones; I collect it, dip in water for 1-2 days, then put thread into this water, boil for 30 minutes, take the thread out, wrap in plastic package, cool and then wash. The colour is lighter than that of chocolate” [2]; „I use “jangaro” for thread colouring, it gives brick-red colour“[3]. Adjara – “In childhood we collected colourful things that occur on big stones, poured them onto a wet stone, then steered with a long stone until they dissolve and used to paint on paper. We did not have colour pencils. Thus we made rust-colour, brown, white, dry grass colour paints. Reddish ones more often occurred on the upper sunlit side, green ones more often grew on shaded side” [4].
References
1. Melaidze, K., Ichriauli, N. 2014. Vill. Alvani, Akhmeta. 2. Khosikuridze, A. 2014. Vill. Omalo, Akhmeta, Tusheti. 3. Bakhturidze, Ts. 2014. … 4. Kviakhidze, E. 2016. Vill. Riketi, Khulo (eco-migrant in vill, Ghrmaghele, Lanchkhuti). 5. Nakhutsrishvili, I.G., et al. 1986. Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Metsniereba, Tbilisi.