ადგილობრივი სახელწოდება
დათვის სოკო, ძირბუკა (1), ბებერა-სოკო (კახ.), ბებრის სოკო (კახ.), კრიანტელი (რაჭ.), დედაბერა (იმერ.), ძირბუკა (ზემ. იმერ.) (2), დათვის ზოკო (თუშ.) (3), დედაბერა (გურ., იმერ., ოკრიბ., ლეჩხ.) (4).
აღწერა
ქუდი — 8–30 სმ-მდე დიამეტრის (ზოგჯერ უფრო დიდებიც გვხვდება). თავდაპირველად ნახევარსფეროსებრი, შემდეგ ბალიშისებრი, ზოგჯერ უფრო ბრტყელი, ქეჩისებრ-ქერცლოვან ზედაპირზე ზოგჯერ ახასიათებს ნახეთქები. ქუდის ფერი ვარირებს მოთეთროდან მურა-მოყავისფრომდე. ჰიმენოფორი თავდაპირველად მოთეთრო-მოყვითალოა, შემდეგ მომწვანო-წენგოსფერი, წვრილი, მრგვალფორებიანი მილებით. ფეხი — 8–20 სმ-მდე სიგრძის და 3–6 სმ-მდე სისქის, თავდაპირველად მკვრივი და მასიური, კასრისებრი, ღია მოყვითალო-მოთეთრო-მოყავისფრო, ძირისკენ უფრო გასქელებული, მოთეთრო, ზოგჯერ მურა შეფერილობის ბადისებრი ძარღვებით დაფარული ზედაპირით. რბილობი — მკვრივი, თეთრი ან მოთეთრო, ახასიათებს სუსტად გამოხატული რბილი სუნი და გემო. სპორები – ელიფსური ან თითისტარისებრი, მომწვანო-მოყვითალო ან წენგოსფერი, ან მურა-ზეთისხილისფერი, 14–17 X 4–5 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ფოთლოვან და წიწვოვან ტყეში, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (5).
გამოყენება
კარგ და ძვირფას საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება როგორც ახალი, ასევე, გამშრალი, დამუჟუჟებული და დამწნილებული (1).
თუშეთი — „დათვის ზოკოჲ საჭმელი სოკოების სახეობაა. დათვის ზოკო წინავ არა ჭამიან, შხამიანიავ, ახლა დიწყეს ცხვათ ხედულ — სხვათა მიბაძვით“ (3). რაჭა — „კრიანტელი — საუკეთესო სოკოა, ზემოდან მოყვითალო-ყავისფერია, ქვემოდან თეთრი. მსხვილი ფეხი აქვს“ (6).
შენიშვნა: ღრუბლისებური ჰიმენოფორის მქონე სოკოებს თითქმის ყველას დათვის სოკოთი ან ბებერა სოკოთი მოიხსენიებენ.
წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
3. ცოცანიძე, გ. (2012) თუშური ლექსიკონი. თბილისი: ბაკურ სულაკაურის გამ-ბა.
4. ღლონტი, ალ. (1974) ქართულ კილო-თქმათა სიტყვის კონა. თბილისი: განათლება.
5. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).
6. კობახიძე, ა. (1987) რაჭული დიალექტის ლექსიკონი. საქ. სსრ მეცნ. აკად., ენათმეცნ. ინ-ტი – თბილისი: მეცნიერება.
Local Name
Datvis sok’o, Dzirbuk’a (1), Bebera-sok’o (kakh.), Beberis sok’o (kakh.), K’riant’eli (rach.), Dedabera (imer.), Dzirbuk’a (z. imer.) (2), Datvis zok’o (tush.) (3), Dedabera (gur., imer., okrib., lechkh.) (4).
Description
Cap: The cap is 8–30 cm across, brown often with a whitish bloom at first gradually lost on expanding leaving a white line at the margin, smooth and dry initially becoming greasy, in wet weather slightly viscid and polished. Tubes are white, then becoming grey-yellow. Stem: The stem is 8–20 cm tall, 3–6 cm thick, robust, pallid with white net. Flesh: The flesh is white or whitish, unchanging, flushed dirty straw-colour or vinaceous in cap, taste and smell pleasant. Spores: The spores are 14–17 X 4–5 µm, elliptic or spindle-shaped, olivaceous or brownish-yellowish.
Habitat: On soils, coniferous, broad-leaved or mixed woodland. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (5).
Uses
Edibility: Edible when fresh, dry and marinated (1).
Tusheti — “Datvis zok’o is an edible mushroom. Before we started to eat these mushrooms we thought that it was inedible, even poisonous, but it was earlier. When the locals noticed that almost everyone around them eat it, they also started to eat these mushrooms” (3). Racha — “K’rinat’eli is the best mushroom, with brownish-yellowish cap and whitish tubes, also with robust stem” (6).
Note: Almost every mushroom with spongelike hymenophore is called Datvis sok’o or Bebera sok’o.
References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
3. Tsotsanidze, G. (2012) Tushetian dictionary. Tbilisi: Bakur Sulakauri Publishing.
4. Ghlonti, A. (1974) Dictionary of the Georgian Dialects. Vol. I. Tbilisi: Ganatleba.
5. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).
6. Kobakhidze, A. (1987) Dictionary of the Rachan Dialect. Tbilisi: Metsniereba.