Administrator - საქართველოს სოკოებისა და ლიქენების ეთნობიოლოგია | Ethnobiology of fungi and lichens of Georgia

Author:

Leccinum aurantiacum (Bull.) Gray

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
ვერხვისძირა (1).

აღწერა
ქუდი — 6–18 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად ნახევარსფეროსებრი, შემდეგ ბალიშისებრი, ხორცოვანი, ქეჩისებრ-ხავერდოვანი ზედაპირით, მონარინჯისფრო-მოწითალო, ზოგჯერ აგურისფერიდან ფორთოხლისფრამდე. ჰიმენიალური შრე თავისუფალი, წვრილ-მომრგვალოფორებიანი, თავდაპირველად მოთეთრო, შემდეგ მურა-მონაცრისფრო, ზოგჯერ ზეთისხილისფერი ან მოყვითალო ელფერით. ფეხი — 6–16 სმ-მდე სიგრძის და 1.5–5 სმ-მდე სისქის, ხშირად ძირისკენ გამსხვილებული, მონაცრისფრო-მოთეთრო, მოგრძო ბოჭკოვანი ქერცლებით დაფარული ზედაპირით. რბილობი — მკვრივი, ხორცოვანი, თეთრი, ჰაერზე მოცისფრო-მოლურჯო ხდება, შემდეგ უფრო მუქდება და შავდება, განსაკუთრებულად გამოხატული გემოსა და სუნის გარეშე. სპორები — წაგრძელებულ-ოვალური, გლუვი, მოყვითალო, 14–16 X 4–6 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ფოთლოვან და შერეულ ტყეში, უმეტესად ვერხვნარში, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (2).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება როგორც ახალი, ასევე, გამშრალი და დამუჟუჟებული (1).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).

Local Name
Verkhvisdzira (1).

Description
Cap: The cap is 6–18 cm, orange to apricot, brown, smooth or slightly downy-fibrillose, cuticle overhanging tubes as an irregular skirt up to 3mm deep. Stem: The stem is 6–16 cm long, 1.5–5 cm thick, initially covered in white scales which gradually turn rusty then dark brown. Flesh: The flesh is dense, fleshy, white or whitish, then darker with age, changing color to bluish when bruised, without distinctive odor and taste. Spores: The spores are 14–16 X 4–6 µm, subfusiform, smooth, yellowish.
Habitat: On soils, open deciduous woodland, especially aspen. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (2).

Uses
Edibility: Edible when young, fresh, dry and marinated (1).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).

Leccinellum griseum (Quél.) Bresinsky & Manfr. Binder

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
რცხილისძირა (1).

აღწერა
ქუდი — 4–14 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად მრგვლად ამობურცული, დაჭმუჭნული, ხავერდოვანი ზედაპირით, შემდეგ ბალიშისებრი, დახეთქილი ზედაპირით, მონაცრისფრო-მოყავისფრო, ზოგჯერ თხილისფერიდან ზეთისხილისფრამდე. ჰიმენიალური შრე თავისუფალი, მილები ვიწრო, რბილი, ოდნავ წყალწყალა, ფორები ძალიან წვრილი, მომრგვალო-კუთხოვანი, თავდაპირველად მოთეთრო ან მონაცრისფრო-ქვიშისფერი, შემდეგ მურა-მონაცრისფრო, ზოგჯერ ღია ზეთისხილისფერი ან მდოგვისფერი ელფერით. ფეხი — 5–12 სმ-მდე სიგრძის და 2–4 სმ-მდე სისქის, ცილინდრული ან ძირისკენ თითისტარისებრ გამსხვილებული, მონაცრისფრო-მოთეთრო, ზოგჯერ ღია ზეთისხილისფერი ან მდოგვისფერი ელფერით, მუქი, მურა-მოყავისფრო წვრილი ქერცლებით დაფარული ზედაპირით. რბილობი — თეთრი, რბილი, ჰაერზე მოიისფრო-მოლურჯო ხდება, შემდეგ უფრო მუქდება და შავდება. სპორები — თითისტარისებრი, მოყვითალო, 9–13 X 4–6 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ფოთლოვან ტყეში, უმეტესად რცხილნარში, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (2).

Local Name
Rtskhilisdzira (1).

Description
Cap: The cap is 4–14 cm, broadly convex, pale gray with darker fibrils, with age slightly ochraceous, dry, tomentose-felty, sometimes slightly fibrillose-scaly. Tubes pale grayish then brownish. Pores pallid to slightly brown where bruised. Stem: The stem is 5–12 cm long, 2–4 cm thick, equal to tapered below, solid, pallid above, yellow at base and then soon overall, with strong reticulum overall, concolorous with stem then slightly brown to blackish. Flesh: The flesh is white or whitish, then darker with age, changing color to violet-bluish when bruised. Spores: The spores are 9–13 X 4–6 µm, subfusiform, yellowish.
Habitat: On soils, open deciduous woodland, especially hornbeam. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (2).

Uses
Edibility: Edible when young, fresh, dry and marinated (1).

Leccinellum crocipodium (Letell.) Della Maggiora & Trassin.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
ბებერა სოკო (1).

აღწერა
ქუდი — 5–15 სმ-მდე დიამეტრის. ბალიშისებრი, სადა, დამსკდარი ზედაპირით, მოყვითალო-მოყავისფრო, მურა-გოგირდისფერი, მუქყავისფრამდე. წვრილფორებიანი. ფირფიტები შეზრდილი, მეჩხერი, ოდნავ დაღმავალი, სქელი და განიერი, ცვილისებრი, მოთეთრო ფქვილისებრი ნაფიფქით. ფეხი — 5–12 სმ-მდე სიგრძის და 1–3 სმ-მდე სისქის, ცილინდრული ან თითისტარისებრი, მოყვითალო, ოხრა-მდოგვისფერი ქერცლებით. რბილობი — რბილი, ღია მოყვითალო, ჰაერზე ღვინისფერი-მოწითალო-მეწამული ან მოიისფრო-მოყავისფრო ხდება, შემდეგ უფრო მუქდება და შავდება. სპორები — თითისტარისებრი, მოყვითალო-ზეთისხილისფერი, 11–18 X 4–6 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ფოთლოვან ტყეში, უმეტესად წიფლნარში, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (2).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება როგორც ახალი, ასევე, გამხმარი და დამუჟუჟებული (1).

Local Name
Bebera sok’o (1).

Description
Cap: The cap is 5–15 cm, cinnamon to fulvous with yellow or olivaceous tinge, downy and soon conspicuously cracked, margin slightly overhanging tubes. Stem: The stem is 5–12 cm long, 1–3 cm thick, equal, lemon-yellow at apex, covered in yellow scales which become buff to cinnamon and finally mouse-grey, darkening on handling. Flesh: The flesh is pale yellow then rapidly brick-colour, vinaceous or greyish and finally black throughout. Spores: The spores are 11–18 X 4–6 µm, ellipsoid-subfusiform, ochre with olive flush.
Habitat: On soils, in leafy forests, often on the beech. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (2).

Uses
Edibility: Edible when young, fresh, dry and marinated (1).

Photo: Leccinum crocipodium

Lactarius piperatus (L.) Pers.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
არყა (1), რძიანა-სოკო (კახ.), პაჭიჭა-სოკო (ქართლ., მთიულ.), ვარყა-სოკო (იმერ.), სოკო-იმპილა (გურ.), პირპილა (აჭარ.) (2), არყა (რაჭ.) (3), სოკოპირპილა (მეგრ.) (4), სოკოპილპილაი (გურ.) (5), ვარყა (ჯავ.) (6), არყაი (სვან.) (7).

აღწერა
ქუდი — 6–18 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად ამობურცული, შემდეგ — გაშლილი, ძაბრისებრ ჩაღრმავებული, ზოგჯერ გლუვი, ზოგჯერ კი ოდნავ ხაოიანი ზედაპირით. მოთეთრო, ზოგჯერ მურა ლაქებით. ფირფიტები ხშირი, თხელი, ფეხის მიმართ ოდნავ დაღმავალი, მოთეთრო–მოყვითალო ან ღია კრემისფერი. ფეხი — 3–7 სმ-მდე სიგრძის და 1–3 სმ-მდე სისქის, ცილინდრული, თანაბარი, ზოგჯერ ძირისკენ დავიწროვებული, მკვრივი, ქუდის ფერი ან ოდნავ ღია. რბილობი — თეთრი, მკვრივი, მყიფე, გადატეხვისას გამოყოფს მოთეთრო რძისმაგვარ სითხეს, რომელიც ოდნავ მოყვითალო–მომწვანო შეფერილობას იღებს, ახასიათებს მეტად მწარე გემო. სპორები — თითქმის სფეროსებრი, უფერული, წვრილხორკლიანი ზედაპირით, 5–10 X 5–8 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, როგორც წიწვოვან, ისე ფოთლოვან ტყეში, უმეტესად წიფლნარში, ზაფხულ–შემოდგომით.
გავრცელება — საქართველოში ყველგან (8).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება წინასწარი გათუთქვის ან დალბობის შემდეგ, მხოლოდ დამწნილებული (1).

რაჭა — „რძისფერი სოკოა, მიწაზე იზრდება, მწარეა, გავწმენდთ, მარილს მოვაყრით, შევწვავთ და ვჭამთ“ (3), „ზოგჯერ ძალიან ბევრია და ზამთრისთვის ვამწნილებთ“ (10). გურია — „ერთგვარი სოკო; უმი მწარეა, შემწვარი გემრიელი“ (5). აჭარა — „პირპილა უმად პილპილივით მწარეა, შემწვარი ძალზედ გემრიელი“ (9). სვანეთი — „თეთრი სოკოა, თეთრი რძით, მოუხარშავად შხამიანია, მისის სიბევრით საზღვრავენ ძლიერ თოვლიანი იქნება თუ არა ზამთარი“ (7). კახეთი — „ვარყა ძალიან მწარეა, 5-6 გარეცხვა უნდა, მერე ძმარში და ქინძში შეკაზმავ“ (11). იმერეთი — „ვარყა სოკო, აქეთ ყველაზე ბევრი იცის, მართალია მწარეა, მაგრამ გათუთქვის შემდეგ კარგი ხდება, ხშირად ზამთრისთვის ვამწნილებთ“ (12).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
3. კობახიძე, ა. (1987) რაჭული დიალექტის ლექსიკონი. საქ. სსრ მეცნ. აკად., ენათმეცნ. ინ-ტი – თბილისი: მეცნიერება.
4. ქობალია, ა. (2010) მეგრული ლექსიკონი. – თბილისი: არტანუჯი.
5. შარაშიძე, გ., წერეთელი, ბ., ალავიძე მ. (1938) ქართველურ ენათა ლექსიკა (გურული, ზემოიმერული, ლეჩხუმური). სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საქართველოს ფილიალი, ენის, ისტორიისა და მატერიალური კულტურის ინსტიტუტი აკად. ნ. მარის სახელობისა. თბილისი: სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საქართველოს ფილიალის გამომცემლობა.
6. ზედგენიძე, გ. (2014) ჯავახური ლექსიკონი. თბილისი: საუნჯე.
7. ლიპარტელიანი, ა. (1994) სვანური-ქართული ლექსიკონი: ჩოლურული დიალექტი. თბილისი.
8. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).
9. ღლონტი, ალ. (1974) ქართულ კილო-თქმათა სიტყვის კონა. თბილისი: განათლება.
10. მელაშვილი, ნ. (2014) სოფ. ურავი, ამბროლაური.
11. ბრეკაშვილი, ლ. (2015) სოფ. ზემო ბოდბე, სიღნაღი.
12. მიროტაძე, ი. (2016) ჭიათურა.

Local Name
Arq’a (1), Rdziana-Sok’o (kakh.), Pach’ich’a-Sok’o (kartl., mtiul.), Varq’a-Sok’o (imer.), Sok’o-Impila (gur.), Pirpila (adjar.) (2), Arq’a (rach.) (3), Sok’opirpila (megr.) (4), Sok’opilpilai (gur.) (5), Varq’a (jav.) (6), Arq’ai (svan.) (7).

Description
Cap: The cap is 6–18 cm, broadly convex, becoming flat, shallowly depressed, or vase-shaped, dry, the margin even, bald, white or whitish, sometimes discoloring a little yellowish or brownish with age. Gills are attached to the stem or running slightly down it, very crowded, forking frequently, white becoming pale cream. Stem: The stem is 3–7 cm tall, 1–3 cm thick, white, more or less equal, or tapering a little to base, bald, without potholes, solid. Flesh: The flesh is white, thick, hard, sometimes discoloring yellowish with age, odor not distinctive, taste excruciatingly acrid. Milk copious, white, unchanging after exposure, or changing slowly to yellowish. Spores: The spores are 5–10 X 5–8 µm, nearly globose or broadly ellipsoid, with low warts, colourless.
Habitat: On soils, in mixed woodland, both in leafy and coniferous forests, often found at the base of beech trees. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (8).

Uses
Edibility: Edible when marinated (must be boiled first) (1).

Racha — “Often found on soils, they are whitish-milky and bitterish, we clear, pickle, fry and then eat them” (3), “sometimes found in a large amount, we marinate and store them for the winter” (10). Guria — “This mushroom is bitterish when uncooked, but tasty when cooked” (5). Adjara — “P’irp’ila mushroom is bitterish like black pepper when uncooked, but very tasty when cooked” (9). Svaneti — “This mushroom is white, with whitish-milky juice and poisonous when uncooked, locals determine by the amount of these mushrooms — will be snow in winter or not” (7). Kakheti — “Varq’a mushrooms are very bitter, you must rinse them 5–6 times and then season with vinegar and coriander” (11). Imereti — “There are in a quite large amount Varq’a mushrooms here, in our region, although they are bitter, but when cooked they are good, we often marinate and store them for the winter” (12).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
3. Kobakhidze, A. (1987) Dictionary of the Rachan Dialect. Tbilisi: Metsniereba.
4. Kobalia, A. (2010) Megrelian Dictionary. Tbilisi: Artanuji Publishing.
5. Sharashidze, G., Tsereteli, B., Alavidze, M. (1938) Lexicon of the Kartvelian languages. Gurian, Zemoimeretian, Lechkhumian Dialects. Tbilisi: Publishing House of Georgian Branch of the Academy of Sciences of the USSR.
6. Zedginidze, G. (2014) Javakhian Dictionary. Tbilisi: Saunje.
7. Liparteliani, A. (1994) Svan-Georgian dictionary. Cholur dialect. Tbilisi.
8. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).
9. Ghlonti, A. (1974) Dictionary of the Georgian Dialects. Vol. I. Tbilisi: Ganatleba.
10. Melashvili, N. (2014) Vlg. Uravi, Ambrolauri.
11. Brekashvili, L. (2015) Vlg. Zemo Bodbe, Sighnaghi.
12. Mirotadze, I. (2016) Chiatura.

Photo: Lactarius piperatus

Lactarius deliciosus (L.) Gray

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
მჭადა (1), მჭადიო, მჭადო, ჭადო (იმერ.), (2), მჭადა (ქიზ.) (3), ჭადო (რაჭ.) (4), მაჭკიდია (მეგ.) (5), სოკომჭადა (გურ.) (6), ჭადა-ჭადაი (გურ.), ჭადობაი (ზ. აჭარ.) (7), ჭადუაი (სვან) (8), გუზ (სვან.) (9).

აღწერა
ქუდი — სქელხორცოვანი, 5–17 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად მრგვლად ამობურცული, შემდეგ — გაშლილი, ძაბრისებრ ჩაღრმავებული, ზოგჯერ გლუვი, ზოგჯერ კი ოდნავ ხაოიანი, ხოლო ნესტიან ამინდში ზოგჯერ წებოვანი ზედაპირით. მოყვითალო-ნარინჯისფერი, ზოგჯერ მკვეთრად გამოხატული მოლურჯო-მომწვანო ელფერით, შედარებით მუქი კონცენტრული ზოლებით და ლაქებით. ფირფიტები ხშირი, თხელი, ფეხის მიმართ ოდნავ დაღმავალი, მონარინჯისფრო-მოყვითალო ან სტაფილოსფერი, შეხებისას ან ხელის დაჭერისას მწვანდება. ფეხი — 4–6 სმ-მდე სიგრძის და 1–2 სმ-მდე სისქის, ცილინდრული, თანაბარი, ზოგჯერ ძირისკენ დავიწროვებული, ფუყე, ქუდის ფერი ან ოდნავ ღია. რბილობი — მოთეთრო-მოყვითალო-მონარინჯისფრო, შედარებით მკვრივი, გადატეხვისას გამოყოფს მოთეთრო-მოყვითალო-მონარინჯისფრო რძისმაგვარ სითხეს, რომელიც რბილობის მსგავსად მონაცრისფრო-მომწვანო შეფერილობას იღებს, ახასიათებს მოტკბო გემო. სპორები — კვერცხისებრ-ელიფსური, მოთეთრო-მოყვითალო, ხორკლიანი ზედაპირით, 7–9 X 6–8 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ღია ადგილებში, წიწვოვან ტყეში და ტყის პირებში, ზაფხულ–შემოდგომით.
გავრცელება — საქართველოში ყველგან (10).

გამოყენება
კარგ საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება როგორც ახალი, ისე დამუჟუჟებული და დამწნილებული (1).

რაჭა — „საჭმელი სოკოა, ქუდიც და ფეხიც ყავისფერი აქვს. გადატეხისას რძისმაგვარ წვენს გამოყოფს. ჭადოს უმადაც ვჭამთ“ (4), „ჭადოს ზამთრისთვისაც ვახმობთ“ (11). გურია — „სოკოა, უმადაც იჭმება“ (6). აჭარა — „სოკოა ერთგვარ, ჭამენ უმად“ (7). სვანეთი — „ წითელი სოკოა, იჭმევა უმი, შემწვარი, მოხარშული“(8). კახეთი — „მჭადა სოკო აგურისფერია, უმადაც მიირთმევენ, ძალიან გემრიელია“ (12). თეთრიწყარო — „მჭადა ადრე უფრო მეტი იყო, ჩემ ბავშვობაში ხის კასრებში ამწნილებდნენ“ (13).

შენიშვნა: ამ სოკოს საქართველოს ყველა რეგიონში აგროვებენ. ერთადერთი სახეობაა, რომელსაც უმადაც მიირთმევენ.

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
3. მენთეშაშვილი, ს. (1943) ქიზიყური ლექსიკონი. ქართველურ ენათა ლექსიკა. თბილისი.
4. კობახიძე, ა. (1987) რაჭული დიალექტის ლექსიკონი. საქ. სსრ მეცნ. აკად., ენათმეცნ. ინ-ტი – თბილისი: მეცნიერება.
5. ქობალია, ა. (2010) მეგრული ლექსიკონი. – თბილისი: არტანუჯი.
6. შარაშიძე, გ. (2014) გურული ლექსიკონი. პუბლიკაციები გურიის სულიერი და მატერიალური კულტურის ისტორიიდან. თბილისი.
7. ღლონტი, ალ. (1974) ქართულ კილო-თქმათა სიტყვის კონა. თბილისი: განათლება.
8. ონიანი, ა. (1917) მეგმარეშ ი ბალხარე ჟახელე ხორავ. ხეების და მცენარეთა სვანური სახელწოდებები. – პეტროგრადი: მახლარე-აკადემიაი ლებქედარ (სვანურად).
9. თოფურია, ვ., ქალდანი, მ. (2000) სვანური ლექსიკონი. თბილისი.
10. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).
11. მელაშვილი, ნ. (2014) სოფ. ურავი, ამბროლაური.
12. ზაალიშვილი, დ. (2015) სოფ. საბუე, ყვარელი.
13. ბექაური, თ. (2014) თეთრიწყარო.

Local Name
Mch’ada (1), Mch’adio, Mch’ado, Ch’ado (imer.), (2), Mch’ada (kiz.) (3), Ch’ado (rach.) (4), Mach’k’idia (meg.) (5), Sok’omch’ada (gur.) (6), Ch’ada-Ch’adai (gur.), Ch’adobai (z. adjar.) (7), Ch’aduai (svan.) (8), Guz (svan.) (9).

Description
Cap: The cap is 5–17 cm broad, convex, becoming centrally depressed and vase-shaped, margin incurved, sometimes upturned in age, surface viscid when moist, color variable: various shades of orange and green arranged in concentric zones, orange often fading, while green tones continue to develop, predominating at maturity. Gills are close, orange, greenish in age, bleeding an orange latex that stains green. Stem: The stem is 4–6 cm tall, 1–2 cm thick, equal to sometimes tapered at the base, orange, dry, occasionally with flattened pits, bruising and staining green with age, veil absent. Flesh: The flesh is yellowish-orange, when cut yielding an orange latex soon turning green, taste, slightly bitter. Spores: The spores are 7–9 X 6–8 µm, broadly elliptical, with amyloid reticulations. Spore print creamy-buff.
Habitat: On soils, in open places, in mixed coniferous forests. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (10).

Uses
Edibility: They are considered one of the best of the edible fungi, usually when they are fresh and suitable also marinated (1).

Racha — “This is an edible mushroom, with brown cap and stem, also with milklike juice when sliced. Ch’ado we eat even uncooked” (4), “We gather Ch’ado and dry them to store for the winter” (11). Guria — “This is a mushroom, it can be eaten even uncooked” (6). Adjara — “This is one of the species of the mushrooms, that can be eaten even uncooked” (7). Svaneti — “This is a red mushroom, it can be eaten when cooked or even uncooked” (8). Kakheti — “Mch’ada sok’o is a brick-red mushroom, it can be eaten even uncooked, very tasty” (12). Tetritskaro — “Mch’ada mushrooms were in a large amount in my childhood. locals were marinating them in a wooden casks” (13).

Note: Locals gather these mushrooms in all regions of Georgia. It’s the only mushroom which can be eaten uncooked.

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
3. Menteshashvili, S. (1943) Kizikian Dictionary. Tbilisi.
4. Kobakhidze, A. (1987) Dictionary of the Rachan Dialect. Tbilisi: Metsniereba.
5. Kobalia, A. (2010) Megrelian Dictionary. Tbilisi: Artanuji Publishing.
6. Sharashidze, G. (2014) Gurian Dictionary. Tbilisi.
7. Ghlonti, A. (1974) Dictionary of the Georgian Dialects. Vol. I. Tbilisi: Ganatleba.
8. Oniani, A. (1917) Collection of Svanetian Names of Trees and Shrubs (on Lashkhuri Dialect), Materials on Japhetic linguistics. Vol. VIII. Petrograd: Academy of Sciences Press.
9. Topuria, V., Kaldani, M. (2000) Svan Dictionary. Tbilisi.
10. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).
11. Melashvili, N. (2014) Vlg. Uravi, Ambrolauri.
12. Zaalishvili, D. (2016) Vlg. Sabue, Kvareli.
13. Bekauri, T. (2014) Tetritskaro.

Laccaria laccata (Scop.) Cooke

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
მარტიო (1).

აღწერა
ქუდი — 1–5 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად ამობურცული, შემდეგ გაშლილი, შუაში ჩაღრმავებული, ოდნავ ქერცლოვანი ან ხაოიანი ზედაპირით, მოწითალო-მოვარდისფრო-ხორცისფერი, მოგვიანებით უფერულდება. ფირფიტები შეზრდილი, მეჩხერი, ოდნავ დაღმავალი, სქელი და განიერი, ცვილისებრი, მოთეთრო ფქვილისებრი ნაფიფქით. ფეხი — 3–10 სმ-მდე სიგრძის და 0.3–1 სმ-მდე სისქის, თანაბარი, თხელი, ზედა ნაწილში ქუდისფერი, ძირისკენ მოთეთრო ფქვილისებრი ნაფიფქით. რბილობი — თხელი, ქუდისფერი. სპორები — სფეროსებრი, უფერული, ხორკლიანი ზედაპირით, 7 X 10 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ნესტიან ადგილებში, ფოთლოვან და წიწვოვან ტყეში, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (2).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება ახალი (1).

შენიშვნა: გვხვდება მარტიოს იისფერი ფორმაც (var. amethystina), რომელსაც ზოგიერთი სპეციალისტი განიხილავს როგორც დამოუკიდებელ სახეობას. იზრდება იმავე ადგილებში.

Local Name
Martio (1).

Description
Cap: The cap is 1–5 cm across, convex, becoming flat and sometimes uplifted, often with a central depression, the margin smooth and even or lined to grooved, bald to finely hairy, orangish brown, fading to buff, color often changing markedly as it dries out. Gills are attached to the stem, or beginning to run down it, distant or close, pinkish flesh color, sometimes developing a faint purplish cast. Stem: The stem is 3–10 cm tall, 0.3–1 cm thick, equal or tapering to base, smooth to finely hairy, occasionally longitudinally grooved, colored like the cap. Flesh: The flesh is thin, colored like the cap. Spores: The spores are 7 X 10 µm, subglobose to globose, with warts, colourless.
Habitat: On soils, in mixed, leafy and coniferous forests, often in damp places. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (2).

Uses
Edibility: Edible when young and fresh (1).

Note: There is also another, violet form of Mart’io (var. amethystina). Some specialists consider that this form of mushroom is an independent species.

Kuehneromyces mutabilis (Schaeff.) Singer & A.H. Sm.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
ზაფხულის მანჭკვალა (1).

აღწერა
ქუდი — 3–6 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად ამობურცული, შემდეგ ბრტყელი, შუაში ბორცვაკით, ოდნავ ქერცლოვანი ზედაპირით, მოყვითალო-თაფლისფერი, კიდეებისკენ უფრო მუქი, შუაში უფრო ღია ფერის. ფირფიტები შეზრდილი, შედარებით ხშირი, ოდნავ დაღმავალი, თავდაპირველად ღია ხორცისფერი ან ღია თითბერისფერი, ღია ბეჟი ან მოჩალისფრო, შემდეგ უფრო მუქი შეფერილობის. ფეხი — 4–9 სმ-მდე სიგრძის და 0.4–1.4 სმ-მდე სისქის, მკვრივი, ზედა ნაწილში ქუდის შეფერილობაზე უფრო ღია ფერის, ახასიათებს ქუდისფერი საყელო, რომლის ქვემოთ ზედაპირი უფრო მუქი, მურა-მოყავისფრო, თახვის ფერი ქერცლით ეფარება, ძირისკენ ოდნავ შევიწროვებული. რბილობი — თხელი, მოთეთრო-მოყვითალო ან მკრთალი ყვითელი. სპორები — ელიფსურ-კვერცხისებრი, მოჟანგისფრო-მოყავისფრო-ოხრა, 6–7.5 X 3.5–5 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ჯგუფებად, გამხმარ და დამპალ ფოთლოვან ხეებსა და ჩამოცვენილ ტოტებზე, იშვიათად წიწვოვანზე, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (2).

გამოყენება
კარგ საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება როგორც ახალი, ასევე, მარინადის სახით (1).

Local Name
Zapkhulis manch’k’vala (1).

Description
Cap: The cap is 3–6 cm across; convex, becoming broadly convex or nearly flat, sticky when fresh, bald or, when young, with scattered whitish to yellowish fibrils, tawny to orangish brown, changing color markedly as it dries out and fading to yellowish or brownish. Gills are attached to the stem by means of a notch, close, short-gills frequent, whitish to pale tan when young, becoming cinnamon brown, at first covered by a whitish to pale tan partial veil. Stem: The stem is 4–9 cm tall, 0.4–1.4 cm thick, tapered to the base, dry, silky near the apex, with a fairly persistent whitish ring that features an orangish brownish edge and eventually becomes orangish brown overall or with merely a ring zone, whitish becoming brown from the base up, covered with small, whitish to brownish scales. Flesh: The flesh is white, whitish-yellowish or pale yellow, thin. Spores: The spores are 6–7.5 X 3.5–5 µm, subellipsoid, brownish or cinnamon brown.
Habitat: Growing in clusters on the wood of hardwoods (rarely on conifers). Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (2).

Uses
Edibility: They are considered one of the best of the edible fungi, usually when young and fresh, suitable also marinated (1).

Hypholoma lateritium (Schaeff.) P. Kumm.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
ცრუმანჭკვალა (1).

აღწერა
ქუდი — 4–10 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად გუმბათისებრი, შემდეგ ბრტყლად ამოზნექილი და რამდენადმე გაშლილი, მონარინჯისფრო, მოწითალო-აგურისფერი, კიდეებისკენ მოყვითალო აბლაბუდისებრ-ბოჭკოვანი ნაფიფქით. ფირფიტები ფეხთან შეზრდილი, თავდაპირველად მოთეთრო, ღია მოყვითალო ან ღია გოგირდისფერი-მოყვითალო, შემდეგ მოყვითალო-მომწვანო-მონაცრისფრო, ზოგჯერ ზეთისხილისფერი ან მოშავო-მოიისფრო შეფერილობის. ფეხი — 4–12 სმ-მდე სიგრძის და 0.8–2 სმ-მდე სისქის, ძირისკენ შევიწროვებული, მოყვითალო, ძირში მოყავისფრო. რბილობი — მკვრივი, შედარებით სქელი, მოთეთრო-მოყვითალო ან მკრთალი ყვითელი, მწარე გემოთი. სპორები — ელიფსური, გლუვი, მოიისფრო-მოყავისფრო, 6–7 X 3–4 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ჯგუფებად, გამხმარ და დამპალ ფოთლოვან ხეებსა და ჩამოცვენილ ტოტებზე, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (2).

გამოყენება
შხამიანი სოკოა (1).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).

Local Name
Tsrumanch’k’vala (1).

Description
Cap: The cap is 4–10 cm across, convex, becoming broadly convex, nearly flat, or irregular in age, with an incurved margin when young, bald, dry or moist, brick red overall, but paler (pinkish to buff) on the margin, especially when young, the margin sometimes hung with wispy veil fragments. Gills are attached to the stem, close or crowded, when young covered by a whitish, cortina-like veil, whitish when very young, but soon pale gray to gray, becoming purple-gray to dark purple brown with maturity, short-gills frequent. Stem: The stem is 4–12 cm tall, 0.8–2 cm thick, more or less equal, or twisted and tapering to base due to the clustered growth pattern, bald, or finely hairy near the apex, often featuring an ephemeral or persistent ring zone near the top, yellowish to whitish above, brown to reddish below, sometimes bruising and staining yellow. Flesh: The flesh is firm, whitish-yellowish or pale yellow, odor not distinctive, taste mild or slightly bitter. Spores: The spores are 6–7 X 3–4 µm, elliptical, smooth, purple brown.
Habitat: Growing in clusters on decaying logs, stumps and hardwoods. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (2).

Uses
Edibility: Considered as poisonous (1).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).

Photo: Hypholoma lateritium

Hypholoma fasciculare (Huds.) P. Kumm.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
მანჭკვალას მატყუარა (1), (2), მაჭკუნარას მაცილობელა (რაჭ.) (3).

აღწერა
ქუდი — 2–7 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად ზარისებრი, შემდეგ რამდენადმე გაშლილი, შუაში დამახასიათებელი ბორცვაკით, გლუვი ზედაპირით, მოყვითალო, მურა-მოყვითალო ან გოგირდისფერი-მოყვითალო, კიდეებისკენ უფრო ღიავდება, ცენტრისკენ უფრო მუქი ან მურა-მოწითალო. ფირფიტები ხშირი, თხელი, ფეხთან შეზრდილი, თავდაპირველად ღია მოყვითალო ან გოგირდისფერი-მოყვითალო, შემდეგ მოყვითალო-მომწვანო, ზოგჯერ ზეთისხილისფერი ან მოშავო შეფერილობის. ფეხი — 3–10 სმ-მდე სიგრძის და 0.3–1 სმ-მდე სისქის, ფუყე, ბოჭკოვანი ზედაპირით, ზედა ნაწილში ღია ყვითელი აბლაბუდისებრი საყელოს ნარჩენებით. რბილობი — მოთეთრო ან ღია ყვითელი, მწარე გემოთი და არასასიამონვო სუნით. სპორები — ელიფსური, გლუვი, 5–7.5 X 3.5–5 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ჯგუფებად, გამხმარ და დამპალ ფოთლოვან და წიწვოვან ხეებზე, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (4).

გამოყენება
შხამიანი სოკოა (1).

რაჭა — „მაჭკუნარას მაცილობელა მანჭკვალას მსგავსია. არ იჭმება, მაწყინარია“ (3).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
3. კობახიძე, ა. (1987) რაჭული დიალექტის ლექსიკონი. საქ. სსრ მეცნ. აკად., ენათმეცნ. ინ-ტი – თბილისი: მეცნიერება.
4. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).

Local Name
Manch’k’valas mat’q’uara (1), (2), Mach’k’unaras matsilobela (rach.) (3).

Description
Cap: The cap is 2–7 cm; convex, becoming broadly convex or nearly flat, bald, dry, when young often tawny reddish brown or orange, but usually becoming bright yellow to greenish yellow or golden yellow, with a darker center; the margin often featuring small, wispy partial veil fragments. Gills are attached to the stem or pulling away from it, close or crowded, yellow, becoming olive or greenish yellow, and eventually dusted with spores and therefore spotted purplish brown to blackish, short-gills frequent. Stem: The stem is 3–10 cm tall, 0.3–1 cm thick, more or less equal, or tapering to base, bright yellow to tawny, developing rusty brown stains from the base upwards. Flesh: The flesh is thin, whitish-yellowish or pale yellow, odor not distinctive, taste bitter. Spores: The spores are 5–7.5 X 3.5–5 µm, elliptical, smooth.
Habitat: Growing in clusters on decaying logs and stumps of conifers and, sometimes, hardwoods. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (4).

Uses
Edibility: Considered as poisonous (1).

Racha — “Mach’k’unaras matsilobela is like Manch’k’vala mushroom, but non edible, unhealthy” (3).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
3. Kobakhidze, A. (1987) Dictionary of the Rachan Dialect. Tbilisi: Metsniereba.
4. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).

Hygrocybe conica (Schaeff.) P. Kumm.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
ვირის ჯიმლა (1).

აღწერა
ქუდი — 2–5 სმ-მდე დიამეტრის. კონუსისებრი ან ზარისებრი, გლუვი, ზოგჯერ ლორწოვანი ზედაპირით, ნარინჯისფერი ან მოწითალო-მონარინჯისფრო, კიდეებისკენ უფრო ღიავდება, დაზიანებისას და მომწიფებისას მუქდება და მოშავო ელფერს იძენს. ფირფიტები თავისუფალი, ღია მოყვითალო ან მომწვანო-მონარინჯისფრო შეფერილობის, დაზიანებისას და სპორების მომწიფებისას მუქდება და მოშავო ელფერს იძენს. ფეხი — 2–10 სმ-მდე სიგრძის და 0.3–1 სმ-მდე სისქის, მყიფე, ასაკში ფუყე, მოყვითალო ან მოყვითალო-მონარინჯისფრო, ძირისკენ უფრო ღიავდება, დაზიანებისას მუქდება და მოშავო ელფერს იძენს. რბილობი — მყიფე, ქუდის შეფერილობისგან არ განსხვავდება, ჰაერზე მუქდება და მოშავო ელფერს იძენს, რაიმე დამახასიათებელი სუნისა და გემოს გარეშე. სპორები — ელიფსური ან წაგრძელებულ-კვერცხისებრი, გლუვი, უფერული, მოთეთრო, ღია კრემისფერი ან ღია მოყვითალო, 7–11 X 4.5–6 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, მდელოებსა და ტყისპირებში, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (2).

გამოყენება
შხამიან სოკოდ ითვლება (1).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).

Local Name
Viris jimla (1).

Description
Cap: The cap is 2–5 cm across; sharply conical at first, expanding to broadly conical, or broadly convex with a raised center or point, sticky when very fresh, but soon greasy or dry, bald or finely radially silky, bright red to bright orange, fading to pale orange or yellowish, developing black and olive stains, and eventually becoming black overall. Gills are free or narrowly attached to the stem, close or nearly distant, whitish to yellowish or yellow at first, becoming pale yellow, then orange, bruising and aging pale to dark gray or black, thick, short-gills frequent. Stem: The stem is 2–10 cm tall, 0.3–1 cm thick, more or less equal, yellow to orangish yellow or orange, with a white base, fairly dry, fragile, splitting, often grooved lengthwise or twisted, hollow. Flesh: The flesh is colored like the cap, thin, slowly blackening on exposure. Spores: The spores are 7–11 X 4.5–6 µm, elliptical or occasionally somewhat constricted and irregular, smooth, colourles, pale cream or withish.
Habitat: On soils, on meadows, also on the edges of the forests. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (2).

Uses
Edibility: Considered as poisonous (1).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).

Photo: Hygrocybe conica