Administrator - საქართველოს სოკოებისა და ლიქენების ეთნობიოლოგია | Ethnobiology of fungi and lichens of Georgia

Author:

Hericium coralloides (Scop.) Pers.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
ირმის ბაწარა (1).

აღწერა
ნაყოფსხეული — ფორმისა და ზომის მიხედვით ვარირებს, როგორც წესი 8–20 სმ-მდე დიამეტრის, ძლიერ დატოტვილი, მარჯნისებრი ფორმის, ტოტები დაფარულია გრძელი წაწვეტებული ეკლებით, რომლებიც მიმართულია ქვემოთ, მოთეთრო-კრემისფერი ან ღია მოყვითალო შეფერილობის, მოგვიანებით ზოგჯერ უფრო უფრო მუქი, მოყვითალო-მოყავისფრომდე. რბილობი — თავიდან თეთრი, შემდეგ მოყვითალო, განსაკუთრებული სუნის გარეშე, ოდნავ მომწარო გემოთი. სპორები — სფეროსებრი, გლუვი ან ოდნავ ხაოიანი, უფერული, 3.5–4.5 X 3–3.5 მკმ. დიამეტრის.
ჰაბიტატი — იზრდება ზაფხულში და შემოდგომაზე, გამხმარ და დამპალ ფოთლოვან ხეებზე, განსაკუთრებით წიფელზე.

გავრცელება — საქართველოს ყველა რეგიონში (2).

გამოყენება
საჭმელად გამოიყენება ნედლი (1).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).

Local Name
Irmis bats’ara (1).

Description
Fruitbodies: The fruitbodies of Hericium coralloides are variable in size and shape, commonly 8–20 cm diameter, consisting of branches arising from a more or less central core that is attached to the wood, white when fresh, becoming cream, buff to buff-brown or faintly yellowish to brownish in old age. Flesh: The flesh is whitish or white, granular or brittle, odor and taste not distinctive, slightly bitterish. Spores: The spores are 3.5–4.5 X 3–3.5 µm, globose, smooth or minutely roughened, colourless.
Habitat: On hardwood logs, especially on beech. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (2).

Uses
Edibility: Edible when young and fresh (1).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).

Photo: Hericium coralloides

Helvella lacunosa Fr.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
უნაგირა სოკო (1).

აღწერა
ქუდი — 2–8 სმ-მდე დიამეტრის. შუაში ჩაზნექილი, უნაგირის მსგავსი ფორმის. ქუდის კიდეები თავისუფალი, იშვიათად ფეხთან ოდნავ შეზრდილი, გლუვი ან დანაოჭებული ზედაპირით, მონაცრისფრო-ლეგა, მურა-ნაცრისფერი, რუხი-მოყავისფრო, ყომრალი. ფეხი – 2–10 სმ-მდე სიგრძის და 1–3 სმ-მდე სისქის, სიგრძივ დაღარული, მონაცრისფრო-ლეგა, მურა-მოყავისფრო. სპორები — ელიფსური, გლუვი ზედაპირით, 15–20 X 10–13 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ტყეში, უმეტესად წიფლნარში. გაზაფხულიდან შემოდგომამდე.
გავრცელება — აფხაზეთი, კახეთი, თიანეთი (2).

გამოყენება
პირობითად საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება ახალი, 25-30 წთ. ხარშვის შემდეგ, ნახარში წყალი იღვრება (1).

Local Name
Unagira sok’o (1).

Description
Cap: The cap is 2–8 cm across; irregularly lobed and convoluted, or occasionally loosely saddle-shaped; black to very dark brown, bald but wrinkled, the margin attached to the stem in several places, undersurface bald, gray to grayish brown, often ribbed, with ribs extending from the stem. Stem: The stem is 2–10 cm tall, 1–3 cm thick, deeply and ornately ribbed, grayish, dark gray or dark brownish. Flesh: The flesh is white, reddening on cutting when fresh, later turning brownish. Spores: The spores are 15–20 X 10–13 µm, elliptical, smooth.
Habitat: On soils, often in beech forest. Season: Spring, autumn.
Distribution: Abkhazeti, Kakheti, Tianeti (2).

Uses
Edibility: Conditionally edible, usually when fresh and cooked (must be boiled first in the water for at least 25-30 minutes, broth is unusable) (1).

Photo: Helvella lacunosa

Fomes fomentarius (L.) Fr.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
აბედის სოკო, სააბედე სოკო (ფშ.), ვანესა, კვეჟო (იმერ.), აბედა სოკო (ქართ. ლეჩხ.), ობედიში სოკო (მეგრ.), აბედი სოკ, ჰობედიაქ, ჰობედიაქ ტყუბულ (სვან.) (1), ბებერა სოკო (ჯავ.) (2).

აღწერა
ნაყოფსხეული — თაროსებრი, ფეხის გარეშე, თავიდან მომრგვალო, შემდეგ ჩლიქისებრი, 5-45 სმ-მდე დიამეტრის. ზედაპირი თავიდან ხავერდოვანი, ღია კრემისფერიდან მუქ ნაცრისფერამდე, მუქი კონცენტრული ზოლებით. ჰიმენოფორი მილნაირი, დაჭერისას მუქდება. რბილობი — კორპისებრი, რბილი, გადანაჭერზე ხავერდოვანი, მუქი ჟანგისფერ-ყავისფერი. სპორები — მოგრძო, უფერული, 14–22 X 5–6 მკმ.
ჰაბიტატი — ცოცხალ და გამხმარ ფოთლოვან ხეებზე, განსაკუთრებით ხექცეულებზე. წელიწადის ნებისმიერ დროს.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (3).

გამოყენება
იყენებდნენ აბედის დასამზადებლად.

აბედი
ერთგვარი სოკო, რომელიც წიფლის ხის ტანსაა მიკრული, იზრდება საკმაოდ დიდი. აბედის სოკოს კარგად გამოხარშავენ, მზეზე გააშრობენ და შემდეგ წვრილ ნაჭრებად დაანაკუწებენ. ცეცხლის დანთებისას აბედის ნაკუწს მჭიდროდ დაადებენ ფოლადის ნაჭერს — კვესს (იხ.) და ჩამოარტყამენ ტალს (იხ.) — მაგარი ქანის შედგენილობის ქვას. რკინის ქვაზე ჩამორტყმისას გაყრილი ნაპერწკლები აბედს შეეყრება და რამოდენიმე ასეთი ჩამორტყმის შემდეგ წაეკიდება უალო ცეცხლი, რომელიც საკმარისია დიდი ცეცხლის ასანთებად (4).

სვანეთი — „სოკოებს კანს ვაცლიდით, რბილობს ვხარშავდით ნაცარში, შემდეგ მზეზე ვაშრობდით და ვბეგვავდით სანამ მტვერივით გახდებოდა, ასეთ აბედს ვინახავდით ცეცხლის დასანთებად, განასკუთრებით კაია არყის ხის აბედი, ნიჟარასავით იზრდება (Piptoporus betulinus), მაგის შესაგროვებლად სპეციალურად მივდიოდით ბავშვობაში არყნარში“ (5). თუშეთი — „აბედის დასამზადებლად განსაკუთრებით კაია არყის ხის აბედი, სოკოს რბილ ნაწილებს ვყრიდით ნაცართვალში, კარგად გამოვხარშავდით, შემდეგ მზეზე ვაშრობდით, ვაქუცმაცებდით და აბედიც მზად იყო“ (6).

წყარო
1. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
2. ზედგენიძე, გ. (2014) ჯავახური ლექსიკონი. თბილისი: საუნჯე.
3. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).
4. არჩვაძე, გ., ბოკუჩავა, მ., გელაძე, თ. და სხვ., (2011) ქართული მატერიალური კულტურის ეთნოგრაფიული ლექსიკონი. თბილისი: მერიდიანი.
5. კახბერიძე, ბ. (2014) მესტია.
6. თათრულაიძე, ტ. (2014) სოფ. ომალო, თუშეთი.

Local Name
Abedis sok’o, Saabede sok’o (pshav.), Vanesa, K’vezho (imer.), Abeda sok’o (kartli., lechkh.), Obedishi sok’o (megr.), Abedi sok’, Hobediak, Hobediak tq’ubul (svan.) (1), Bebera sok’o (javakh.) (2).

Description
Bracket: The bracket is 5–45 cm across, hoof-shaped, hard and woody, usually discrete but several fruit bodies may occur on the same trunk, upper surface with a hard horny crust, concentrically grooved and zoned grey. Flesh: The flesh is hard, fibrous, cinnamon-brown, taste acrid, smell slightly fruity, circular, light grey-brown darkening when handled. Spores: The spores are 14–22 x 5–6 µm, brownish, lemon-yellow, oblong-ellipsoid.
Habitat: Various broad-leaved trees. Season: All year.
Distribution: All regions of Georgia (3).

Uses
These mushrooms were used for production of tinder.

Tinder
“Formerly tinder was made of “Abeda soko” – the name literally means “tinder mushroom”. The population (mainly elders) still recalls how to prepare tinder.

Svaneti — “A birch polypore (Piptoporus betulinus) was thought to be the best material for tinder; it was well boiled with ash, well beaten, dried and ground, yielding tinder. The younger population has already lost this knowledge” (5). Tusheti — “A birch polypore was thought to be the especially good material for tinder; it was well boiled with ash, very well beaten, dried and ground, yielding tinder” (6).

References
1. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
2. Zedginidze, G. (2014) Javakhian Dictionary. Tbilisi: Saunje.
3. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).
4. Archvadze, G., Bokuchava, M., et al. (2011) Ethnoraphic Dictionary of the Georgian Material Culture. Tbilisi: Meridiani.
5. Kakhaberidze, B. (2014) Mestia.
6. Tatrulaidze, T. (2014) Vlg. Omalo, Tusheti.

Flammulina velutipes (Curtis) Singer

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
ზამთრის მანჭკვალა (1), ზამთრის სოკო (2).

აღწერა
ქუდი — 2–10 სმ-მდე დიამეტრის. ბრტყელი, მოყვითალო, ცენტრისკენ მოყავისფრო, ლორწოვანი ზედაპირით. ფირფიტები მეჩხერი, მოვარდისფრო-ორაგულისფერი, ღია ლიმნისფერი ელფერით, განიერი. ფეხი — 4–9 სმ-მდე სიგრძის და 0.5–1 სმ-მდე სისქის, ცილინდრული, ძირში დავიწროვებული, ბოჭკოვან-ხავერდოვანი, ქუდისკენ მოყვითალო, ძირისკენ მურა-მოყავისფრო. რბილობი — თხელი, მოთეთრო-მოყვითალო. სპორები — ელიფსურ-ცილინდრული, უფერული, 6–9 X 3–5 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ჯგუფურად, დამპალ ხეებზე, უმეტესად ვერხვსა და ტირიფზე. ზოგჯერ ზაფხულის ბოლოდან, უფრო ხშირად გვიან შემოდგომიდან, ზოგჯერ მთელი ზამთრის განმავლობაში.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (3).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება ახალი (1).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
3. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).

Local Name
Zamtris manch’k’vala (1), Zamtris sok’o (2).

Description
Cap: The cap is 2–10 cm across; convex, becoming broadly convex to flat, moist and sticky when fresh, bald, color fairly variable dark orange brown to yellowish brown, often fading with maturity. Gills are broadly or narrowly attached to the stem, whitish to pale yellow, crowded or close. Stem: The stem is 4–9 cm tall, 0.5–1 cm thick, equal or larger towards base, tough, pale to yellowish brown or orange brown when young, becoming covered with a dark, rusty brown to blackish velvety coating as it matures. Flesh: The flesh is whitish to yellowish, thin. Spores: The spores are 6–9 X 3–5 µm, elliptic-cylindrical, colourless.
Habitat: growing in clusters, on the stumps, logs, roots, and living wood of hardwoods, often on aspen and willow. Season: Summer, autumn (sometimes in winter).
Distribution: All regions of Georgia (3).

Uses
Edibility: Edible, usually when young and fresh (1).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
3. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).

Photo: Flammulina velutipes

Craterellus cornucopioides (L.) Pers.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
ძაბრა სოკო (1) ძაბრასოკო (მეგ.) (2).

აღწერა
ნაყოფსხეული — ძაბრისებრი, ძირისკენ თანდათან წვრილდება, 3–6 სმ-მდე სიგანის და 5–11 სმ-მდე სიმაღლის, გარეთა ზედაპირი გლუვი ან ოდნავ ნაოჭიანი, მონაცრისფრო-მოლურჯო, შიგნითა ზედაპირი მურა ნაცრისფერი, მოშავო, ოდნავ ქერცლოვანი. რბილობი — თხელი, ელასტიური, მოშავო ფერის, განსაკუთრებულად გამოხატული სუნისა და გემოს გარეშე. სპორები — ელიფსური ან კვერცხისებრი, გლუვი, უფერული, 11–13.5 X 6.5–9 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ზაფხულში და შემოდგომაზე, ნიადაგზე, ტენიან ფოთლოვან ტყეში, განსაკუთრებით წიფლნარში.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (3).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება ახალი, ნედლი (1).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. ქობალია, ა. (2010) მეგრული ლექსიკონი. – თბილისი: არტანუჯი.
3. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).

Local Name
Dzabra sok’o (1), Dzabrasok’o (megr.) (2).

Description
Fruiting Body: The fruitingbody is 3–6 cm wide, 5–11 cm high, without a clearly defined cap and stem, tubular at first, becoming deeply vase-shaped, the upper edge rolled under when young and often partly rolled under in maturity, thin-fleshed. Flesh: The flesh is thin and fibrous, usually pliable, blackish, taste mild, odor not distinctive, or somewhat sweet and fragrant. Spores: The spores are 11–13.5 X 6.5–9 µm, broadly elliptic or ovoid, smooth, colourless.
Habitat: In broad-leaved woodlands, on calcareous soils, in dump places, amongst leaf litter. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (3).

Uses
Edibility: Edible when young and fresh (1).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Kobalia, A. (2010) Megrelian Dictionary. Tbilisi: Artanuji Publishing.
3. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).

Photo: Craterellus cornucopioides

Cortinarius violaceus (L.) Gray

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
ლურჯანა (1).

აღწერა
ქუდი — 4–14 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად ამობურცულ-ნახევარსფეროსებრი, შემდეგ ბალიშისებრი. უმეტესად მუქი იისფერი, ზოგჯერ მოიასამნისფრო-მოიისფრო, ხავერდოვანი მეწამულ-მელნისფერი. ბოჭკოვანი ქერცლებით დაფარული ზედაპირით. ფირფიტები ბრტყელი, მეჩხერი, ფეხთან შეზრდილი. ფეხი — 3–9 სმ-მდე სიგრძის და 1–2 სმ-მდე სისქის, ძირში ბოლქვისებრ გამსხვილებული. უმეტესად მუქი იისფერი, ზოგჯერ მურა-მოიისფრო. რბილობი — მოთეთრო-მოცისფრო, მოიისფრო ან მონაცრისფრო-მოიისფრო, დამახასიათებელი სუნის გარეშე. სპორები — ელიფსური, ნუშისებრი ფორმის, ხორკლიანი ზედაპირით, ოხრა-ჟანგისფერი ან მურა-ჟანგისფერი ელფერით, 11–13 X 6.5–9 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, როგორც ფოთლოვან, ასევე, წიწვოვან ტყეში, ზაფხულ-შემოდგომით.
გავრცელება — აფხაზეთი, სვანეთი, ჯავახეთი (2).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება მხოლოდ ახალი (1).

კახეთი — „ლურჯანას ჩვენ არა თელავისკენ აგროვებენ“ (3).

Local Name
Lurjana (1).

Description
Cap: The cap is 4–14 cm, convex, becoming broadly convex, nearly flat, or slightly bell-shaped, dry, densely hairy, becoming fuzzy or scaly, deep purple, becoming brownish purple and eventually dark brown. Gills are attached to the stem, nearly distant, dark purple at first, becoming grayish to blackish, and eventually rusty brown. Stem: The stem is 3–9 cm tall, 1–2 cm thick, equal above a swollen or club-shaped base, dry, purple and finely hairy when young, becoming purplish gray to nearly black or brown. Flesh: The flesh is purple to lilac or purplish gray, odor not distinctive. Spores: The spores are 11–13 X 6.5–9 µm, elliptical, almond-shaped, with warts, brownish red, with rusty-purplish tinge.
Habitat: On soils, in mixed, coniferous and leafy forests. Season: Summer, autumn.
Distribution: Abkhazeti, Svaneti, Javakheti (2).

Uses
Edibility: Edible when young and fresh (1).

Kakheti — “We don’t gather Lurjana mushroom, but in Telavi or in nearby areas — locals gather these mushrooms” (3).

Photo: Cortinarius violaceus

Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
მერცხალა სოკო (გველის სოკო) (1), გველისოკო (გარ. კახ.) (2), გველის ზოკო (მთიუ.) (3), გველისოკო (რაჭ.) (4).

აღწერა
ქუდი — 4–14 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად ცილინდრული, კვერცხისებური ან წაგრძელებულ-ოვალური, შემდეგ რამდენადმე გაშლილი, ვიწრო-ზარისებრი. თეთრი, მოთეთრო, მოთეთრო-მონაცრისფრო ან მონაცრისფრო-მოყავისფრო, ცენტრში ყავისფერი ბორცვაკით. ხშირი, ბოჭკოვანი, ოდნავ მაღლა აწეული ქერცლებით დაფარული ზედაპირით. ფირფიტები თავისუფალი, განიერი, თავიდან თეთრი ან მოთეთრო, შემდეგ მოვარდისფრო, მომწიფებული შავია, რის შემდეგ ეწყება ერთგვარი ლღვობის პროცესი და გარდაიქმნება შავი ფერის თხევად მასად. ფეხი — 5–15 სმ-მდე სიგრძის და 1–2 სმ-მდე სისქის, ფუყე, ცენტრალური, ცილინდრული, ძირში ბოლქვისებრ გამსხვილებული. ახასიათებს ფეხის მიმართ მოძრავი მოთეთრო საყელო. რბილობი — თხელი, მოთეთრო. სპორები — ელიფსური, გლუვი, შავი, 8.5–12.5 X 6.5–9 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ბაღებსა და ბოსტნებში, საძოვრებსა და მინდვრებში, ორგანული სასუქით გამდიდრებულ ადგილებზე, წელიწადის ნებისმიერ დროს.
გავრცელება — საქართველოში ყველგან (5).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება მხოლოდ ახალი (1).

მთიულეთი — „შავნაი გული აქვს, წვრილი ყუნწი აქვის, მოთეთრო ზურგი. არ ვჭამთ“ (3), რაჭა — „შხამიანი სოკოა, შავი გული აქვს“ (4).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
3. შანიძე, ა. (1984) ქართული კილოები მთაში. თხზულებანი თორმეტ ტომად. ტომი I. საქ. სსრ მეცნ. აკად., თბილისის სახ. უნ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება.
4. კობახიძე, ა. (1987) რაჭული დიალექტის ლექსიკონი. საქ. სსრ მეცნ. აკად., ენათმეცნ. ინ-ტი – თბილისი: მეცნიერება.
5. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).

Local Name
Mertskhala sok’o (Gvelis sok’o) (1), Gvelisok’o (gar. kakh.) (2), Gvelis zok’o (mtiu.) (3), Gvelisok’o (rach.) (4).

Description
Cap: The cap is 4–14 cm, oval to rounded-cylindrical when young, expanding to bell-shaped with a lifting margin, in age turning to black “ink”, dry, whitish with a brownish center, with large, shaggy scales, margin lined at maturity. Gills are free from the stem, white, becoming pinkish, then black, turning to black “ink”, very crowded. Stem: The stem is 5–15 cm tall, 1–2 cm thick, cylindrical, frequently tapering to apex, smooth, white, easily separable from cap, hollow, with a string-like strand of fibers hanging inside. Flesh: The flesh is soft, white or whitish. Spores: The spores are 8.5–12.5 X 6.5–9 µm, elliptic, smooth, black.
Habitat: On soils, on lawns, fields, meadows, pasturelands and grassy areas. Season: All year.
Distribution: All regions of Georgia (5).

Uses
Edibility: Edible when young and fresh (1).

Mtiuleti — “This mushroom is with blackish flesh, thin stem and whitish cap, we don’t eat them” (3), Racha — “This mushroom is poisonous, with blackish flesh” (4).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
3. Shanidze, A. (1984) Georgian mountain dialects. Collected Works in Twelve Volumes. Vol. I. Academy of Sciences of the Georgian SSR. Tbilisi State University. Tbilisi: Metsniereba.
4. Kobakhidze, A. (1987) Dictionary of the Rachan Dialect. Tbilisi: Metsniereba.
5. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).

Coprinopsis atramentaria (Bull.) Redhead, Vilgalys & Moncalvo

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
სილიო (მელნის სოკო) (1), სილის სოკო, მერცხალა-სოკო (იმერ., გურ.) (2), სილისოკო (რაჭ.) (3), ქვიშანწყური (მეგ.) (4).

აღწერა
ქუდი — 6–10 სმ-მდე დიამეტრის. თავდაპირველად კვერცხისებრი ამობურცული, შემდეგ ზარისებრი, ცენტრისკენ მურა ქერცლებით. მონაცრისფრო-მოყავისფრო, ცენტრისკენ უფრო მუქი შეფერილობის. ფირფიტები თავისუფალი, ფართო, თავიდან თეთრი ან მოთეთრო, შემდეგ მოწითალო, მომწიფებული შავია, რის შემდეგ ეწყება ერთგვარი ლღვობის პროცესი და გარდაიქმნება შავი ფერის თხევად მასად. ფეხი — 8–18 სმ-მდე სიგრძის და 1–2 სმ-მდე სისქის, ზოგჯერ თითისტარისებრი, ცენტრალური, გლუვი და ფუყე, მოთეთრო, ძირისკენ უფრო მურა, ახასიათებს საყელოსმაგვარი მოთეთრო რგოლი, რომლის გაქრობისას რჩება ერთგვარი ნაჭდევი. რბილობი — თხელი, მოთეთრო, ღია ფერის, მალევე მუქდება, დამახასიათებელი სუნის გარეშე. სპორები — ელიფსური, გლუვი, შავი, 6–10 X 4–6 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, საძოვრებსა და მინდვრებში, დამპალ ხეებსა და ხექცეულებზე, ასევე, მათ ახლოს, მიმდებარე ტერიტორიაზე, წელიწადის ნებისმიერ დროს.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (5).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება მხოლოდ ახალი (1).

რაჭა — „საჭმელი სოკოა, სილნარზე მოდის, სილიო“ (3). კახეთი — „სილის სოკოს სილიანი ადგილები უყვარს, ძალიან გემრიელია“ (6).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. მაყაშვილი, ა. (1991) ბოტანიკური ლექსიკონი: მცენარეთა სახელწოდებანი. საქ. მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – მე-3 გამოცემა. თბილისი: მეცნიერება.
3. კობახიძე, ა. (1987) რაჭული დიალექტის ლექსიკონი. საქ. სსრ მეცნ. აკად., ენათმეცნ. ინ-ტი – თბილისი: მეცნიერება.
4. ქობალია, ა. (2010) მეგრული ლექსიკონი. – თბილისი: არტანუჯი.
5. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).
6. ბრეკაშვილი, ლ. (2015) სოფ. ზემო ბოდბე, სიღნაღი.

Local Name
Silio (Melnis sok’o) (1), Silis sok’o, Mertskhala-sok’o (imer., gur.) (2), Silisok’o (rach.) (3), Kvishants’q’uri (meg.) (4).

Description
Cap: The cap is 6–10 cm, oval when young expanding to conical-convex, often with a curled up or tattered margin when mature, lead gray, grayish, or gray-brown, fairly smooth, but usually finely scaly to slightly scruffy over the center, faintly grooved. Gills are attached to the stem or free from it, whitish, becoming brownish-blackish, close or crowded. Stem: The stem is 8–18 cm long, 1–2 cm thick, equal, smooth or finely hairy, white or whitish, fibrous, hollow. Flesh: The flesh is whitish to pale gray, thin, soft, odor not distinctive. Spores: The spores are 6–10 X 4–6 µm, elliptical, smooth, blackish.
Habitat: On soils, on decaying wood, on meadows and pasturelands, and on nearby areas. Season: All year.
Distribution: All regions of Georgia (5).

Uses
Edibility: Edible when young and fresh (1).

Racha — “Silio is an edible mushroom and usually grows on the sandy places” (3). Kakheti — “Silis sok’o is a very tasty mushroom which likes the sandy places” (6).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Makashvili, A. (1991) Botanical Dictionary. Tbilisi: Metsniereba.
3. Kobakhidze, A. (1987) Dictionary of the Rachan Dialect. Tbilisi: Metsniereba.
4. Kobalia, A. (2010) Megrelian Dictionary. Tbilisi: Artanuji Publishing.
5. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).
6. Brekashvili, L. (2015) Vlg. Zemo Bodbe, Sighnaghi.

Coprinellus micaceus (Bull.) Vilgalys, Hopple & Jacq. Johnson

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
მგლის სოკო (1), მგლი სოკო (ჯავ.) (2).

აღწერა
ქუდი — 2–14 სმ-მდე დიამეტრის. ზარისებრი, კიდეებთან ბოჭკოვან-ზოლიანი. ზედაპირი მბზინავი ქერცლებითაა დაფარული, რომლებიც მოგვიანებით ქრება. მოყვითალო-მურა ან მოყვითალო-მოყავისფრო. ფირფიტები თავიდან მოთეთრო შეფერილობის, შემდეგ მუქდება და მოშავო შეფერილობას იძენს. ფეხი — 3–9 სმ-მდე სიგრძის და 2–5 სმ-მდე სისქის, თანაბარი, ფუყე, მოთეთრო შეფერილობის. რბილობი — თხელი, მოთეთრო-მოჩალისფრო, სოკოს დამახასიათებელი სუნით და სასიამოვნო გემოთი. სპორები — ელიფსური, გლუვი, მოყავისფრო-მოშავო, 7–10 X 4–6 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ნაკელიან ადგილებში, დამპალ ხეებსა და ხექცეულებზე, ასევე, მათ ახლოს, მიმდებარე ტერიტორიაზე, წელიწადის ნებისმიერ დროს.
გავრცელება — საქართველოში ყველგან (3).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება ახალი (1).

ჯავახეთი — „მგლი სოკო, სოკოს ჯიში, საჭმელად უვარგისი (წამლავს)“ (2).

წყარო
1. ნახუცრიშვილი, ი. (2007) საქართველოს სოკოები. თბილისი: ბუნება პრინტი.
2. ზედგენიძე, გ. (2014) ჯავახური ლექსიკონი. თბილისი: საუნჯე.
3. ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (კონსპექტი). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინ-ტი. – თბილისი: მეცნიერება (რუსულად).

Local Name
Mglis sok’o (1), Mgli sok’o (jav.) (2).

Description
Cap: The cap is 2–14 cm, oval when young, expanding to broadly convex or bell-shaped, sometimes with a curled up or tattered margin, honey brown, tawny, amber, or sometimes paler, becoming paler with age, especially towards the margin, buttons covered with mica-like granules which frequently wash off with rain or dew. Gills are attached to the stem or free from it, pale, becoming brown, then black, close or crowded. Stem: The stem is 3–9 cm long, 2–5 cm thick, equal, hollow, whitish. Flesh: The flesh is white or whitish, thin, soft, odor mushroomy or not distinctive. Spores: The spores are 7–10 X 4–6 µm, elliptical, smooth, brownish or blackish.
Habitat: On soils, on decaying wood, on manure places. Season: All year.
Distribution: All regions of Georgia (3).

Uses
Edibility: Edible when young and fresh (1).

Javakheti — “Mgli sok’o is a mushroom species, which is inedible and sometimes even poisonous” (2).

References
1. Nakhutsrishvili, I.G. (2007) Fungi of Georgia. Tbilisi: Buneba Printi.
2. Zedginidze, G. (2014) Javakhian Dictionary. Tbilisi: Saunje.
3. Nakhutsrishvili, I.G., et al. (1986) Flora of Spore-producing Plants of Georgia (Summary). Tbilisi: Metsniereba (Russian).

Clitopilus prunulus (Scop.) P. Kumm.

Posted on by

ადგილობრივი სახელწოდება
ალუბლისძირა (1).

აღწერა
ქუდი — 3–13 სმ-მდე დიამეტრის. ჯერ მრგვლად ამობურცული, შემდეგ ძაბრივით ჩაღრმავებული, ტალღოვანი კიდეებით და შუაში ბორცვაკით. მოთეთრო, მოთეთრო-მოყვითალო ან მოყვითალო შეფერილობის. ფირფიტები თავიდან თეთრი ან მოთეთრო, შემდეგ ხორცისფერი, დაღმავალი. ფეხი — 2–6 სმ-მდე სიგრძის და 1–2 სმ-მდე სისქის, ქუდისფერი, ძირისკენ უფრო წვრილი, ზოლიანი, დამტვერილი ზედაპირით. რბილობი — მოთეთრო, ფქვილისთვის დამახასიათებელი სუნით. სპორები — ელიფსური, ნუშისებრი, სამი სიგრძივი ღარით, მოვარდისფრო, 8–12 X 4–6 მკმ.
ჰაბიტატი — იზრდება ნიადაგზე, ტყისპირებში, საძოვრებსა და მინდვრებში, ზაფხულ-შემოდგომით. ზოგჯერ ქმნის „ქაჯის წრეს“.
გავრცელება — მთელ საქართველოში (2).

გამოყენება
საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება ახალი (1).

Local Name
Alublisdzira (1).

Description
Cap: The cap is 3–13 cm, convex with a somewhat inrolled margin, becoming flat or irregular, often with a wavy margin, dry, finely suedelike or nearly bald, white, buff, or pale grayish. Gills are running down the stem, close or almost distant, whitish at first, then pinkish. Stem: The stem is 2–6 cm long, 1–2 cm thick, sometimes off-center, equal, solid, bald, dry, white or pale grayish. Flesh: The flesh is white or whitish, fairly firm, odor mealy. Spores: The spores are 8–12 X 4–6 µm, elliptical, almond-shaped, with sharply pinched ends, brownish pink or pale pinkish.
Habitat: On soils, in leafy and coniferous forests, on the edges of forests, on meadows, grasslands, pasturelands. Season: Summer, autumn.
Distribution: All regions of Georgia (2).

Uses
Edibility: Edible when young and fresh (1).